Category: Կենսաբանություն 10

Գոյություն ունի բազմացման երկու եղանակ ՝ սեռական և անսեռ։ Անսեռ բազմացման դեպքում սերունդը ձևավորվում է մեկ ծնողական մարմնի ոչ մասնագիտացված բջիջներից (սոմատիկ բջիջներից), որոնք բազմակի բաժանվելով ՝ նոր օրգանիզմ են առաջացնում։ Սեռական բազմացման հիմքում ընկած է երկու ծնողական առանձնյակների յուրահատուկ ՝ սեռական բջիջների միաձուլման հետևանքով ձևավորված զիգոտի բաժանման գործընթացը. որի արդյունքում նոր օրգանիզմ է առաջանում։ Անսեռ բազմացումը բնորոշ է ՝ կիսմամբ, սպորառաջացումով, բողբոջումով և վեգետատիվ բազմացմամբ։ Կիսմամբ բազմանում են շատ միաբջիջ օրգանիզմներ և նախակենդանիներ, որոնց միակ բջիջը բաժանվում է միտոզով և առաջացնում է երկու միաբջիջ օրգանիզմներ։ Բազմաբջիջ կենդանիները ՝ տափակ որդերը, հիդրան կարող են բազմանալ մարմինը մի քանի մասերի բաժանելով։ Սպորառաջացումն ու բողբոջումը բնորոշ է և՛ միաբջիջ և՛ բազմաբջիջ օրգանիզմներին։ Անսեռ բազմացումն սպորառաջացմամբ բնորոշ է որոշ ջրիմուռներին, մամուռներին և սնկերին։ Սպորը պինդ թաղանթով պատված բջիջ է, ինչը պահպանում է նրան արտաքին միջավայրի անբարենպաստ ազդեցություններից։ Բարենպաստ պայմաններում յուրաքանչյուր սպոր մեկն իր առանձնյակ է առաջացնում։ Բողբոջմամբ բազմանում են միաբջիջներից խմորասնկերը, որոշ նախակենդանիներ, որոնց ծնողական առանձնյակի միակ բջջում սկզբում առաջանում է կորիզ, որը հետզհետե աճում է, հասնում ծնողական բջջի չափերին և դառնում է նոր առանձնյակ։ Բազմաբջիջ օրգանիզմներից բողբոջմամբ բազմանում են օրինակ ՝ աղեխորշավորները և պոլիպ հիդրան, որի բողբոջում պարունակում է ծնողական առանձնյակի մարմնի երկու շերտեր ՝ էկտոդերմ և էնտոդերմ։ Բողբոջը երկարում է ՝ առջևի մասում առաջացնում է բերանային ճեղք։ Ձևավորված փոքրիկ հիդրան առանձնանում է ծնողական օրգանիզմից և ինքնուրույն կյանք է վարում։ Բազմաբջիջ բույսերում շատ տարածված է անսեռ բազմացման մեկ այլ տարբերակ ՝ վեգետատիվ օրգանների միջոցով։ Վեգետատիվ բազմացումը նոր բույսերի զարգացումն է բուսական օրգաններից։ Որպես վեգետատիվ օրգաններ հանդես են գալիս բուսական օրգանիզմի տարբեր մասերը ՝ պալարները, բեղիկները, տերևները, կտրոնները և այլն։ Անսեռ բազմացման գլխավոր յուրահատկությունն այն է, որ առաջացած նոր առանձնյակները ունենում են ծնողական առանձնյակին միևնույն ժառանգական հատկանիշները։ Ժառանգական որոշ հատկանիշներ կարող են գալ հազվադեպ հանդիպող մուտացիաների հետևանքով։ Սեռական բազմացման տարբերակներից է կուսածնությունը կամ պարթենոգենեզը, որը բնորոշ է ՝մարդկանց, կենդանիներին, որդերին, մեղուներին, մրջյուններին և սողուններին։ Սեռական բազմացման ժամանակ ձվաբջիջը զարգանում է և դառնում է հասուն առանձնյակ առանց բեշմնավորման։ Կուսածնության արդյունքում առաջանում են մեկ սեռի առանձնյակներ։ Մայրական և հայրական օրգանիզմների գեների զուգակցումը պայմանավորում է սերունդներում դիտվող գենետիկական զգալի բազմազանությունը։ Սեռական բազմացումը պայմանավորում է սերունդների նմանությունը ծնողական ձևերին, մյուս կողմից նրանց հատկանիշների զգալի տարբերությունը։

Աֆտոտրովներ

Ավտոտրոֆներն ընդունակ են անօրգանական նյութերից օրգանական միացություններ սինթեզել։ Դրանցից են որոշ բակտերիաներ և բոլոր կանաչ բույսերը։ Կախված այն բանից, թե էներգիայի ինչ աղբյուր են օգտագործում այդ գործընթացում, ավտոտրոֆները բաժանվում են երկու խմբի՝ ֆոտոտրոֆներ և քեմոտրոֆներ։ Ֆոտոտրոֆների համար էներգիայի աղբյուր է ծառայում լույսը, քեմոտրոֆների համար՝ քիմիական ռեակցիաները։

Հետերոտրոֆներ

Ընդունակ չեն անօրգանական նյութերից օրգանական միացություններ սինթեզելու։ Նրանք իրենց կենսագործունեության համար անհրաժեշտ օրգանական նյութերը ստիպված են դրսից ստանալու։ Մանրէների զգալի մասը, սնկերը, որոշ մակաբույծ բույսեր, գրեթե բոլոր կենդանիները, ինչպես նաև մարդը հետերոտրոֆներ են։ Կան կենդանի օրգանիզմներ, օրինակ՝ գիշատիչ բույսերը, որոնք ավտոտրոֆ նյութափոխանակության հետ միասին օժտված են նաև հետերոտրոֆով։

Սպիտակուցների սինթեզը կենդանի օրգանիզմերի բջիջներում ամինաթթուներից սպիտակուցների առաջացման պրոցես է։ ։ Ինքնասուն (ավտոտրոֆ) օրգանիզմները անօրգանական նյութերից սինթեզում են ամինաթթուներ և ապա սպիտակուցներ, իսկ տարասունները (հետերոտրոֆ) սպիտակուցները սինթեզում են հիմնականում սննդի հետ ընդունած ամինաթթուներից։

Բջիջների հատկությունները և հատկանիշները հիմնականում որոշվում են սպիտակուցային կազմով։ Բջիջների բաժանման ժամանակ առաջացած դուստր բջիջների նմանությունը մայրականին հիմնականում պայմանավորված է սպիտակուցների նույնությամբ։ Հատկանիշների ժառանգումը սերընդեսերունդ նույնպես նշանակում է հաջորդ սերնդում նույնանման սպիտակուցների կենսասինթեզի ապահովում։ Սպիտակուցների հատկությունները պայմանավորված են նրանցում ամինաթթուների հաջորդականությամբ, ուստի հատկանիշների ժառանգումը նախ և առաջ նշանակում է սերնդում ամինաթթվային միևնույն հաջորդականությամբ սպիտակուցների սինթեզի ապահովում։

Շարունակել կարդալ “Սպիտակուցների սինեթեզ՝ տրանսկրիպցիա և տրանսլյացիա” →

Նուկլեինաթթուներ

Նուկլեինաթթուները պոլիմերներ են, որոնց մոնոմերները կոչվում են նուկլեոիդներ: Այս նյութերն առաջին բջջի կորիզում հայտնաբերել է շվեցարացի կենսաքիմիկոս Ֆ. Միշերը 19-րդ դարում, դրանով է պայմանավորված նրանց ավանումը։ Իսկ հետագայում նուկլեինաթթուներ գտնվել են նաև բջջի այլ օրգանոիդներում և մասերում: Բջջում կան երկու տեսակի նուկլեինաթթուներ՝ դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու (ԴՆԹ) և ռիբոնուկլեինաթթու (ՌՆԹ)։ ԴՆԹ-ի մոլեկուլն իրենից ներկայացնում է երկու՝ մեկը մյուսի շուրջը ոլորված թելեր՝ շղթաներ, որոնցից յուրաքանչյուրը պոլիմեր է, որի մոնոմերներն են նուկլեոտիդները։ Այն ունի բացառիկ մեծ մոլեկուլային զանգված։ Նուկլեոտիդը միացություն է՝ կազմված երեք նյութից՝ ազոտական որոշակի տեսակի հիմքից, ածխաջրից և ֆոսֆորական թթվից։ Նուկլեինաթթուների հիմնական ֆունկցիան սպիտակուցների կառուցվածքի մասին տեղեկատվության ապահովումն է, հաջորդ սերունդներին փոխանցումը, ինչպես նաև սպիտակուցի սինթեզի իրականացումը։

Շարունակել կարդալ “Նուկլեինաթթուներ, դրանց ֆունկցիաները, գենետիկական կոդ” →

Կենդանի օրգանիզմի բաղադրություն, օրգանական, անօրգանական նյութեր, հիդրոֆիլ և հիդրոֆոբ նյութր:Բջջի օրգանական նյութեր, սպիտակուցներ, դրնաց կառուցվածքը՝առաջնային, երկրորդային, երրորդային, չորրորդային կառուցվածք,  բնափոխում, ֆունկցիան:Ածխաջրեր, ճարպեր դրանց կառուցվածքը:

Սպիտակուցի բնափոխումը կամ դենատուրացիան երկրորդային, երրորդային կամ չորրորդային կառուցվածքի կորստի հետ կապված ցանկացած փոփոխությունն է, որը հանգեցնում է սպիտակուցի ակտիվության կամ ֆիզիկաքիմիական հատկությունների փոփոխությանը։ Որպես կանոն, սպիտակուցները օրգանիզմում բավականին կայուն են և հարմարված օրգանիզմի ներքին պայմաններին: Այս պայմանների կտրուկ փոփոխությունը բերում է սպիտակուցի բնափոխմանը։ Բնափոխման պատճառները կարող են լինել մեխանիկական, ֆիզիկական և քիմիական: Սպիտակուցի բնափոխումը կարող է լինել նաև ամբողջական կամ մասնակի, դարձելի և անդարձելի։ Անդարձելի բնափոխման ամենատարածված օրինակը ձվի սպիտակուցի բնափոխումն է բարձր ջերմաստիճանի ազդեցությամբ։ Թափանցիկ օվալբումին սպիտակուցը խտանում է, դառնում անլուծելի և անթափանց։ Բնափոխումը որոշ դեպքերում դարձելի է, ինչպես, օրինակ, ջրում լուծվող սպիտակուցների՝ ամոնիումի աղերով նստեցման և մաքրման մեջ կիրառման ժամանակ: