Category: Քիմիա 9

1. Ո՞ր շարքում են նյութերը ներկայացված ըստ մարդու օրգանիզմում դրանց զանգվածային բաժնի նվազման.

1) ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր
2) սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր
3) սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր
4) ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

2. Օդում ֆոսֆորի այրման, ստացված ֆոսֆորի (V) օքսիդի ջրում լուծվելը և ֆոսֆորական թթվի չեզոքացումը նատրիումի հիդրօքսիդով ռեակցիաներըի ո՞ր տեսակին են համապատասխանում .

1) միացման, տեղակալման, փոխանակման
2) միացման, միացման, փոխանակման
3) փոխանակման, տեղակալման, միացման
4) միացման, փոխանակման, տեղակալման

4P+5O2=2P2O5 Միացման
3H2O+P2O5=2H3PO4 միացման
H3PO4+3NaOH=Na3(PO4)+3H2O փոխանակման

3. Ջրածինը խառնել են 2,5 մոլ օդին և այրել: Ստացվել է 9 գ ջուր: Ի՞նչ ծավալով (լ) ջրածին են խառնել օդին.

1) 6,72
2) 11,2
3) 22,4
4) 5,66

2H2+O2=2H2O
9գ H2O——X գ H2
36գ H2O——4գ H2
X=9×4/36=1գ H2
2գ H2—-22,4լ
1գ——-xլ
X=22,4×1/2=11,2

4. Երկրագնդի կեղևում թթվածնի և սիլիցիումի զանգվածային բաժինները հավասար են 0,48 և 0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում թթվածնի ատոմների թիվը քանի՞ անգամ է մեծ սիլիցիումի ատոմների թվից.

1) 2
2) 2,5
3) 3
4) 4

5. Որո՞նք են բաց թողած բառակապակցությունները.

Վերքերը 3%-անոց ջրածնի պերօքսիդով մշակելիս այն փրփրում է, քանի որ կատալազ ֆերմենտի ազդեցությամբ ջրածնի պերօքսիդը քայքայվում է անջատելով ատոմային թթվածին:

1) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին
2) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին
3) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին
4) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին:

6. Որո՞նք են մոլեկուլային բյուրեղավանդակով պարզ նյութեր.

ա) Cալմաստ
բ) P4  
գ) S8
դ) Si
ե) I2
զ) C գրաֆիտ
է) Pսև
ը) Br2

1) բ, գ, է, ը
2) ա, դ, զ, է
3) բ, դ, զ,ը
4) բ, գ, ե, ը

Մոլեկուլային բյուրեղավանդակների հանգույցներում մոլեկուլներ են իսկ մոլեկուլի ներսում գործում են կավալենտային կապեր, այդ նյութերը կարծր չեն։ Դրանք են P4, S8, J2 7 Br2

7. Որքա՞ն է վերականգնիչ նյութի գործակիցն ըստ ֆոսֆորի (V) օքսիդի և ածխի փոխազդեցության ռեակցիայի հավասարման.

1) 2
2) 5
3) 4
4) 6

P2O5+C

8. 0,3 մոլ քանակով R- անիոնում պարունակվում է 5,4 մոլ էլեկտրոն: Ո՞րն է այդ անիոնը.

1) I-
2) Br-
3) Cl-
4) F-

9. Ո՞ր երկու միացություններում է ֆոսֆոր տարրի օքսիդացման աստիճանը նույնը.

1) BaHPO4 և Ba3P2
2) Ca(H2PO4)2 և Ca3P2
3) Ca2P2O7 և Ca(H2PO4)2
4) KH2PO3 և Ca3P2

10. Որքա՞ն է էլեկտրոնային զույգերի թիվը CO և CO2 մոլեկուլների բանաձևերում.

1) 7
2) 10
3) 6
4) 13

11. Ո՞ր շարքի նյութերը կարող են ազոտական թթվի ստացման հումք լինել.

1) օդ, ամոնիակ, չիլիական սելիտրա
2) մագնիսական երկաթաքար, ազոտ, թթվածին
3) սիլվինիտ, ազոտ, թթվածին
4) ամոնիակ, կերակրի աղ, թթվածին

12. Ի՞նչ քիմիական կապեր կան ազոտի մոլեկուլում…

Ազոտի մոլեկուլում առկա է կովալենտ ոչ բևեռային կապ։

13. Քանի՞ լիտր (ն.պ.) ազոտ կարելի է ստանալ 1 կգ հեղուկ օդից, որում ազոտի զանգվածային բաժինը 75,6 % է…

1Կգ օդը պարունակում է 0,756 կգ N2
756/28=27 մոլ N2
27×22,4=604,8լ N2
Պատ 600,8 լ

14. Ո՞րն է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ նյութը. գրեք այդ նյութի քիմիական բանաձևը և որոշեք ջրածնի զանգվածայլն բաժինը տոկոսով արտահայտած.. H2O

Mr H2O=2+16=18
W(H2)=2×1\18×100=11,1%

Պատ՝ 1,11 %

15. Որքա՞ն է սովորական և ծանր ջրերի խառնուրդում ծանր ջրի (D2O) զանգվածային բաժինը, եթե այդ խառնուրդում թթվածին տարրի զանգվածային բաժինը 88 % է…

H2O-18x
D2O-20y
18x+20Y=100
16x+16y=88
X+Y=5,5
X=5,5-y
(5.5-Y)+20y=100
99-18y+20y=100
2y=1
y=0,5
20×0.5=10
Պատ 10

16. Բնութագրեք հետևյալ ոչ մետաղը (ածխածին, թթվածին, ջրածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, սիլիցիում, քլոր) ըստ հետևյալ սխեմայի.

Ածխածին

ա) քիմիական նշանը

C

բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը…

Ar(12)

դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է

IV խմբի գլխավոր ենթախումբ, 2-րդ պարբերություն

դ) ատոմի կառուցվածքը`(միջուկի լիցքը… միջուկում պրոտոների թիվը. ..էլեկտրոնների թիվը…էներգետիկ մակարդակների թիվը ), էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ էլեկտրոնների բախշումը ըստ էներգետիկ մակարդակների

միջուկի լիցք +6 e -6
էներգ մակարդակների թիվ -2
էլեկտրոնների թիվը 1S2 2S2 2P2

դ) վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում.գրեք օրինակներ.. .

Վալենտականություն I I IV
Օքս աստիճան -4 +2 +4

ե) գրեք. ոչ մետաղի առաջացրած պարզ և բարդ նյութերի բանաձևերը…և որոշեք նրանց հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ` Mr և մոլային զանգվածը`M գ/ մոլ …

Mr(CO)=12+16=28 M(CO)=28 գ/մոլ
Mr (CH4)=12+4=16 M(CH4)=16 մ
Mr(CO2)=12+16×2=40 M(CO2)=40g մ

զ) գրեք ոչ մետաղի առաջացրած օքսիդի բանաձևը և որոշեք նրա որակական և քանակական բաղադրությունը:

W(C)=1x12x100/40=30%
W(O2)=100-30=70%

17. Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր

Մաքուր խմելու ջուրը այն ջուրն է, որը պարունակում է քիչ քանակությամբ աղեր և համապատասխանում է սանիտարահիգենիկ հատուկ նորմերին, այսինքն ջուրը անհոտ է, անհամ , չիպարունակում միկրոբներ և օրգանիզմի համար վնասակար նյութեր, Աղերի թույլատրելի կոնցենտրացիան 1լ ջրում պետք է կազմի 200-250 մլգ

18. Որո՞նք են ջրի աղտոտման տեսակները…

Ջրի աղտոտումը դա միջավայրի և մարդու առողջության վրա բացասաբար ազդող ֆիզիկական քիմիական աղտոտիչների թափանցումը, առաջացումն ու կուտակումն է բնական ջրերում։ Սովգորոբար այդ ազդակների թափանցումը կապված է մարդու տնտ․ գործունեության և բնական աղետների հետ, աղտոտիչ նյութերը բնական ջրերի մեջ թափանցում են պինդ, հեղում, կոլոիդային, էմուլսային և գազային ձևով։ Ջրի աղտոտման հիմնական աղբյուրներն են կենցաղային և արդյունաբերական հոսքաջրերը, պեստիցիդները, սինթետիկ լվածքամիջոցները և այլն։

19. Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով… Պատասխանը հիմնավորեք…

Խմելու ջուրը կարելի է աղտահանել քլորով, հիմնականում աղտահանվում է գազային քլորով կամ քլորի օքսիդով, սակայն անհրաժեշտ է պահպանել ջրում քլորի պարունակության թույլատրելի սահմանները քանի որ հակառակ դեպքում կարող է առաջանալ քլորով թունավորում, այն բացի ջրի մանրէազերծումից կապում է նաև երկաթի և մանգանի միացությունների հետ, և ջուրը մաքրում դրանցից։

20. Ինչպիսի՞ թունավոր նյութեր կան օդում. …

Օդում թունավոր նյութերը կապված են մարդու ՏՆՏ․ գործունեության հետ, որքան զարգացած է տվյալ տեղանքի արդյունաբերությունը, այդքան թունավոր նյութերի կոնցենտրացիան օդում բարձր է։ Դրանք հիմնականում կապված են քիմիական մետալուրգիական արդյունաբերության հետ։ Զգալի է նաև տրանսպորտային միջոցների արտանետումները որոնք են ածխածնի D օքսիդը CO և CO2 քլորոպրենային կաուչուկի արտադրություն ունեցող տեղանքում կարող է շատ լինել քլորի և ամոնիակի միացությունների կոնցենտրացիան։ Հանքարդյունաբերության բնագավառը աղտոտում է միջավայրը ինչպես ածխածնի և ազոտի միացություններով, այնպես ել փոշիով։

21. Ւ՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ. բույսի աճի համար….

Բույսերի աճի համար անհրաժեշտ է խոնավություն, ջերմություն, լույս և պարարտ հող։

22. Ւ՞նչ է պարարտանյութը. ինչպիսի՞ պարարտանյութեր գիտեք….

Պարարտանյութերը դրանք աղեր են, որոնք պարունակում են բույսի աճի համար անհրաժեշտ տարրեր, տարբերում են կալիումական ֆոսֆորական ազոտական պարարտանյութեր։

23. Հաստատեք կամ հերքեք պնդումների ճշմարտացիությունը չորրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերի երկհիմն թթուների հատկությունների վերաբերյալ.

1) Ածխաթթուն առաջացնում է երկու շարք աղեր` կարբոնատներ և հիդրոկարբոնատներ: (Ճիշտ է)

2) Ածխաթթուն ուժեղ էլեկտրոլիտ է: (Սխալ է)

3) H2CO3 — H2SiO3 — H2GeO3 շարքում թթուների ուժը նվազում է: (Ճիշտ է)

4) Ածխաթթուն գունազրկում է KMnO4-ի ջրային լուծույթը: (Սխալ է)

5) Սիլիկաթթուն լուծվում է ջրում և ամբողջությամբ դիսոցվում: (Սխալ է)

6) 9,6 գ ամոնիումի կարբոնատը շիկացնելիս զանգվածի կորուստը ռեակցիայի ավարտից հետո կազմում է 9,6 գ: (Ամոնիումի կարբոնատը շիկացնելիս ամբողջությամբ քյքայվում է առաջացնելով 3 տեսակի գազ։ NH3 CO2 H2O որոնք ցնդում են հետևաբար կորուստը կազմում է 9,6 գ)

24. Ջրածին և քլոր տարրերի զանգվածային բաժինը երկրակեղևում 1% և 0,02% է, իսկ մարդու օրգանիզմում` համապատասխանաբար 10% և 0,1% :

mH=1% mCl=002%
մարդու օրգ, 10Ջ և 01 Ջ,
10/01 =100 1/0.02=50

ա) Ջրածին և քլոր տարրերի ատոմների թվային հարաբերությունը մարդու օրգանիզմում քանի՞ անգամ է մեծ նույն հարաբերությունից երկրակեղևում:

100/50=2 անգամ
Պատ՝ 2 անգամ

բ) Ի՞նչ քանակով (կմոլ) ջրածին տարրի ատոմ է պարունակվում 70 կգ զանգվածով մարդու օրգանիզմում:

M=70×10/100=7կմոլ

25. Թթվածնի, ազոտի և ազոտի( II) օքսիդի 600 մլ խառնուրդում ազոտի ծավալային բաժինը 63% է: Թթվածնի հետ ազոտի(II) օքսիդի լրիվ փոխազդեցությունից հետո ազոտի ծավալային բաժինը դարձել է 70%:

2NO+O2=2NO2
Ազոտի ծավալային բաժինը 63տոկոս է այսինքն 378
NO-x 2X+Y+378=600
X=60 Y=102
600-100%
102—x
X=17%
O2-ծավալային բաժինը 17տոկոս

25. ա) Որքա՞ն է թթվածնի ծավալային բաժինը(%) ելային խառնուրդում:

17 տոկոս

25. բ) Ի՞նչ ծավալով (մլ) թթվածին է մնացել վերջնական խառնուրդում:

42 մլ O2

26. Պարբերական համակարգի գլխավոր ենթախմբերի տարրերից մեկի բարձրագույն օքսիդի մոլային զանգվածը 108 գ/մոլ է, իսկ այդ օքսիդում թթվածնի զանգվածային բաժինը 74 % է:

M(RO)=108 գ մոլ,
W(O=74%)
74=16Xx100/108
X=5
Թթվածնի ինդեքսը 5 է, 5ղ16=80 108-80=28
28/2=14
տարրը կլինի ազոտը, օքսիդը կլինի N2O5

ա) Որքա՞ն է այդ տարրի ջրածնային միացության մոլային զանգվածը (գ/մոլ):

NH3 Mr(NH3)=14+3=17
M(NH3)=17գ մոլ

բ) Ի՞նչ զանգվածով (գ) թթու կառաջանա այդ օքսիդի մեկ մոլը ջրում լուծելիս:

N2O5+H2O=2HNO3
Mr(N2O5)=28+80=108գ մոլ
Mr(HNO3)=63
1 մոլ N2O5–2 մ HNO3
2 մ HNO3=2×63=126 գ
Պատ՝ 126 գ HNO3

27. Քիմիական տարրի իզոտոպի զանգվածային թիվը 127 է: Տարրը Յոդն է Y 127

ա) Որքա՞ն է այդ իզոտոպի ատոմում պարունակվող նեյտրոնների թիվը:…

N=A-Z
N=127-53=74

բ) Որքա՞ն է այդ տարրի բարձրագույն օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:…..

Օքսիդը J2O5, Mr J2O5=127×2+16×5=254+80=334
Պատ՝ 334

28. Քլորաջրածնի 3,84 մոլ/լ կոնցենտրացիայով 5 լ աղաթթուն փոխազդեցության մեջ են դրել կալիումի պերմանգանատի 10% զանգվածային բաժնով 4740 գ լուծույթի հետ: Անջատված գազն անցկացրել են ավելցուկով վերցրած կալիումի հիդրօքսիդի տաք լուծույթի մեջ, որի հետևանքով ստացվել են A և B աղերը: B աղն առանձնացրել են լուծույթից և քայքայել կատալիզորդի առկայությամբ:

ա) Որքա՞ն է առաջին ռեակցիայում անջատված գազի նյութաքանակը (մոլ):

Պատ․ 6մոլ Cl

բ) Ի՞նչ զանգվածով (գ) A աղ է ստացվել երկրորդ ռեակցիայում:

Պատ 447 գ KCl

գ) Ի՞նչ զանգվածով (գ) գազ է անջատվել B աղի քայքայումից:

16HCl+2MnO4=5Cl2+2MnCl+2KCl+8H2O
5l աղաթթվում պարունակվում է HCl
19,2 մոլ HCl——x
16 մոլ HCl——5 մոլ Cl2
X=19.2×5/16=6 mwl Cl2
Cl2+kOH=KCl+H2O+KClO
A-աղ–Cl B աղ- KCLO
1 m CL2—71g
6 m—–426 g
Mr(KCl)=39+35,5=74,5
Mr(Cl2)=35,5.2=71
71g Cl2—-74,5 KCl
426g Cl2—–x
X=426×74,5/71=447g KCl
Mr(KClO)=39+35,5+16=90,5
71g Cl2—-90,5 KCLo
426——–x
x=426×90,5/71
X=543 g CaClO
2KClO—-2KCL+O2
181 g kCLO—32g O2
543——-X
x=543×32/181=96g O2

Նախագծի բովանդակությունը՝

 * — 5֊րդ խմբի գլխավոր. ենթախմբի տարրերի ընդհանուր բնութագիրը։
*- Ազոտ և ֆոսֆոր տարրերի ատոմների բաղադրությունը և էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը, վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում:
*- Ազոտ պարզ նյութի բանաձևը, մոլեկուլի կառուցվածքը, ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները, օդի բաղադրությունը:
* — ազոտի օքսիդները. ազոտական թթուն և նրա աղերը։
* — Ֆոսֆորի պարզ նյութերը` կարմիր և սպիտակ ֆոսֆոր, հատկությունները: * — Օրթոֆոսֆորական  թթուն և նրա  աղեը։
*- Ազոտական և ֆոսֆորական  պարարտանյութեր։

Թեմատիկ հարցեր և վարժություններ.   

1. Ո՞ր տարրերն են ընդգրկված 5֊րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում

• Ազոտ — N
• ֆոսֆոր — P
• արսեն — As
• ծարիր — Sb

2.Ո՞ր տարրի  մոտ է ավելի ուժեղ արտահայտված  ոչ մետաղական հատկությունները ազոտի՞.թե `ֆոսֆոր՞. ինչո՞ւ

Ֆոսֆորում

3. Ազոտը և ֆոսֆորը համարվում են կենսական տարրեր, ինչո՞ւ

Կենսական տարրեր են կոչվում այն տարրերը, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր, որոնք էլ ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը: 

4. Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ բույսի աճի համար….

Լույս, ջուր, հող, պարարտանյութ, թթվածին

5. Ինչո՞ւ են  հողին տալիս  պարարտանյութեր 

Բույսերին անհրաժեշտ սննդատարրերի պակասը հողում լրացվում է պարարտանյութերի միջոցով: 

6. Ի՞նչ  է  պարարտանյութը….

Պարարտանյութերը այն նյութերն են, որոնք կիրառվում են բույսերին սննդանյութ տրամադրելու, հողում ապրող օգտակար միկրոօրգանիզմների գործունեությունը բարելավելու համար: Օրգանական պարարտանյութեր, հանքային պարարտանյութեր, բակտերիական պարարտանյութեր։

---

N (7p;7n)7e               N=A-Z    N=14-7=7
P (15p;16n)15e         P=31-15=16
As (33p;42n)33e        As=75-33=42
Sb (51p;71n)51e        Sb=122-51= 71
Bi (83p;126n)83e      Bi=209-83=126

+7 N )2e )5e
+15 P )2e )8e )5e
+33 As )2e )8e) 18e )5e
+51 Sb )2e )8e )18e )18e )5e
+83 Bi )2e )8e )18e )32e )18e )5e

Բովանդակությունը. 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախումբի` հալոգենների F, Cl, Br, I, At  ընդհանուր  բնութագիրը, ատոմների  կառուցվածքն  ու  հատկությունները, պարզ  նյութերի  ընդհանուր  բնութագիրը, հալոգենների  ջրածնային  միացությունները: Քլորի ընդհանուր բնութագիրը, ատոմի կառուցվածքը, տարածվածությունը  բնության մեջ, ֆիզիկական  և  քիմիական հատկությունները,ստացումը,կիրառումը:Քլորաջրածնական  թթվի (աղաթթվի)  ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները  և  իր  աղերը:

Անհատական—հետազոտական  աշխատանքի  թեման — <<Հալոգենների, դրանց  միացությունների  կիրառությունը  և  կենսաբանական  դերը>>

* Առաջադրանք 1. 7-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերի ընդհանուր բնութագիրը
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի VII խմբի տարրերը (ֆտոր` F, քլոր` CI, բրոմ` Br, յոդ` I)  անվանվում են հալոգեններ: Հալոգենների խմբին է պատկանում նաև ռադիոակտիվ աստատ` At տարրը, որի քանակը երկրակեղևում անչափ փոքր է: Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում պարունակում են 7-ական էլեկտրոն: Հալոգենների քիմիական ակտիվությունը բավականին մեծ է, որի պատճառով բնության մեջ ազատ վիճակում չեն հանդիպում:

* Առաջադրանք 2.Հալոգենների տարածվածությունը բնության մեջ
Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են գերազանցապես միացությունների ձևով։ Ֆտորի ամենատարածված միացություններն են ֆլյուորիտը, կիրոլիտը, ֆտորապատիտը: Քլորի բնական միացություններից են կերակրի աղը, սիլվինը և կառնալիտը: Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը, որոնցից էլ կորզում են այդ հալոգենները՝ օգտագործելով քլորի օքսիդիչ հատկությունը:

* Առաջադրանք 3. Հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը
Ֆտորի ատոմի կառուցվածքն է (9,10) 9: Քլորի ատոմի կառուցվածքն է (17,18) 17: Բրոմի ատոմի կառուցվածքն է (35,44) 35: Յոդի ատոմի կառուցվածքն է (53,74) 53:

* Առաջադրանք 4. Քլորի վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում
Քլորի վալենտականություն, երբ մեկ է, օքսիդացման աստիճանը +1, −1, 0 է: Երբ վալենտականությունը երեք է, օքսիդացման աստիճանը +3 է: Երբ վալենտականությունը հինգ է, օքսիդացման աստիճանը +5 է, իսկ երբ վալենատականությունը յոթ է, օքսիդացման աստիճանը +7 է:

* Առաջադրանք 5.Հալոգեն պարզ նյութերի ֆիզիկական, քիմիական հատկությունները
Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է: Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային, ոչ բևեռային է:
Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ: Մոլային զանգվածի մեծացման հետ հալոգենների հալման և եռման ջերմաստիճանները բարձրանում են, մեծանում է խտությունը, ինչը պայմանավորված է միջմոլեկուլային փոխազդեցության ուժերի մեծացման հետ։ Հալոգենները գոյություն ունեն երկատոմ մոլեկուլների ձևով, որոնք առաջանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի կենտ էլեկտրոնները զույգվելու հաշվին:

* Առաջադրանք 6.  Քլորի և նրա միացությունների կիրառությունը
Քլորը լայնորեն օգտագործվում է արդյունաբերության մեջ։ Այն օգտագործվում է աղաթթվի արդյունաբերական ստացման և այնպիսի նյութերի պատրաստման համար, որոնք օգտագործվում են գործվածքներն սպիտակեցնելու համար։ Խմելու ու կենցաղային նպատակների համար նախատեսված ջուրը մինչև ջրատար խողովակների ցանց մղելը հիվանդաբեր միկրոօրգանիզմներից ախտահանվում է իր մեջ աննշան քանակի քլոր լուծելով՝ քլորելով։

* Առաջադրանք 7. Աղաթթվի և նրա աղերի կիրառությունը։
Աղերը կիրառվում են ամենուրեք, ինչպես արտադրությունում, այնպես էլ առօրյա կյանքում:
Ազոտական թթվի աղերը՝ նիտրատները մեծ մասամբ օգտագործում են գյուղանտեսության մեջ:
Նատրիումի քլորիդը (կերակրի աղ) առանձնացնում են գետի և ծովի ջրից, ինչպես նաև ստանում են աղային հանքավայրերից:
Շինարարությունում և բժշկության մեջ լայն տարածում ունի գիպսը, որը ստացվում է կալցիումի դիհիդրոսուլֆատից:

«Թեմատիկ հարցեր  և  վարժություններ»՝
*1. Ինչո՞ւ  են 7-րդ  խմբի գլխավոր  ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ».
Այդպես է անվանվում, քանի որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:

*2. Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր…
Հալոգենները կենսական տարրեր են համարվում, որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը:

*3. Որո՞նք են հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում….
Քլորի զանգվածային բաժինն օրգանիզմում կազմում է 0,15%: Քլորիդ իոններ է պարունակում արյան պլազման՝ գերազանցապես NaCl և KCl աղերի լուծույթների ձևով։ Դրանք կարգավորում են օսմոտիկ ճնշումը, ապահովում են իոնների հոսքը բջջային մեմբրանների միջոցով, ակտիվացնում են ֆերմենտները: Կերակրի աղի օրական պահանջը 5-10 գ է։ Մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու, որը կազմում է ստամոքսահյութի 0,3%-ը։

*4. Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով… Պատասխանը հիմնավորեք…
Քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար, սակայն խմելու ջուրը ախտահանում են քլորով՝ պահելով չափաբաժինը։

*5. Ի՞նչ է ժավելաջուրը…
Ժավելաջուր, ժավելյան ջուր, առաջին անգամ արտադրվել է 1792 թվականին Փարիզի Ժավել արվարձանում, այդտեղից էլ անվանումը։ Կալիումի հիպոքլորիդի՝ KClO և Կալիումի քլորիդի՝ KCl ջրային լուծույթն է։

*6. Ի՞նչ է քլորակիրը…
Քլորակիր, կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունք․ Са(ОС1)2, СаС12, Са(ОН)2 և բյուրեղաջուր պարունակող բարդ կոմպլեքս է։

*7. Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-անոց ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»
Ֆիզիոլոգիական լուծույթը աղային լուծույթ է, որի օսմոսային ճնշումը և աղային կազմը շատ մոտ է արյան պլազմայի օսմոսային ճնշմանը և աղային կազմին։ Որպես ֆիզիոլոգիական լուծույթ, հաճախ օգտագործում են 0.9% խտության կերակրի աղի լուծույթը:

Մարտի  15-ից   19-ը՝ Լաբորատոր  փորձեր՝ ՙՔլորաջրածնական  թթվի (աղաթթվի) ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները:

Սովորել  դասագրքից`  էջ  41-ից  56-ը: Նախապատրաստվել  լաբորատոր  աշխատանքին` <<Աղաթթվի  ֆիզկական  և  քիմիական  հատկությունները>>:

F(9p;10n)9e          Z=+9
N=19-9=10n

Cl(17p;18n)17e          Z=+17
N=35-17=18

Լաբորատոր փորձեր «Աղաթթվի քիմիական հատկությունները»
Փորձ 1. Տեղակալման ռեակցիա
Աղաթթվի փոխազդեցությունը ակտիվ մետաղներից ցինկի(Zn), մագնեզիումի(Mg), ալյումինի(Al):
Zn + 2HCl -> ZnCl2 + H2
Mg + 2HCl -> MgCl2 + H2
2Al + 6HCl -> 2AlCl3 + 3H2
2H2 + O2 = 2H2O + Q

Փորձ 2. Չեզոքացման ռեակցիա
NaOH (նատրիումի հիդրօքսիդ) + HCl (աղաթթու) = NaCl + H2O

Լուծույթներ:  Ծանր  ջուր: Ջրածնի  պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և  ֆիզիոլոգիական  հատկությունները: 

 Լաբորատոր աշխատանքներ. «Ջրի ֆիզիկական, քիմիական  և օրգանոլեպտիկ  հատկությունները: Լուծույթների պատրաստումը  և  լուծված  նյութի   զանգվածային, մոլային բաժնի, մոլային կոնցենտրացիայի  որոշումը»:

Առաջադրանք

 1. Որո՞նք  են  ջրի  ֆիզիկական հատկությունները, թվարկեք….

Մաքուր ջուրը թափանցիկ հեղուկ է, չունի գույն և համ։ Ջրի պնդացման աստիճանը ընդունված է 0 C, իսկ եռման ջերմաստիճանը 100 C-ով։ Ջուրը ի տարբերություն մյուս նյութերի, չի ենթարկվում ֆիզիկայի և քիմիայի մի շարք օրենքների: Այն օժտված է անոմալ հատկություններով։ Ջրի անոմալ առանձնահատկություններից են ՝ եռման և հալման ջերմաստիճանները, որոնք ըստ քիմիայի և ֆիզիկայի օրենքների պետք է ցածր լինեին: Ջուրը պետք է եռար -70աստիճանում և պնդանար -90աստիճանում: Ջուրը միակ նյութն է Երկրի վրա, որ սովորական ջերմաստիճանի ու ճնշման պայմաններում միաժամանակ կարող է գտնվել երեք վիճակում ՝ պինդ, հեղուկ և գազային: Ջուրն օժտված է հիանալի հատկությամբ ՝ բարձր ջերմունակությամբ: Ջրի խտության փոփոխությունն է ջերմաստիճանի փոփոխությունից կախված: Հեղուկ վիճակում ջուրը չկարգավորված համակարգ է:

Առաջադրանք 2. Որո՞նք  են  ջրի քիմիական  հատկությունները, գրեք  ջրի  փոխազդեցությունը  պարզ  և  բարդ  նյութերի  հետ ռեակցիաների հավասարումները…

Ջուրը կայուն նյութ է, մինչև 1000աստիճան տաքացնելիս այն փոփոխության չի ենթարկվում: Ավելի բարձր ջերմաստիճաններում, ինչպես նաև ուլտրամանուշակագույն և ռենտգենյան ճառագայթների ազդեցության տակ քայքայվում է ՝ առաջացնելով ջրածին և թթվածին:

2H2O=2H2+O2

Ջուրը կարող է մասնակցել տարբեր քիմիական ռեակցիաների ՝ միացման, քայքայման, տեղակալման և փոխանակման: Ջուրը փոխազդում է պարզ և բարդ նյութերի հետ:

Ca+2H2O = Ca(OH)2 + H2
2K + 2H2O = 2KOH + H2
2Na + 2H2O = 2NaOH + H2
3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2
Zn + 2H2 = ZnO + 2H2

Ջուրը և թթվային օքսիդները փոխազդում են առաջացնելով թթուներ;
SO2+H2O=H2SO4
N2O5+H2O=2HNO3

Առաջադրանք 3. Որո՞նք  են  ջրի  օրգանոլեպտիկ  հատկությունները, թվարկեք…

Ջրի օրգանոլեպտիկ հատկություններից է ՝ գույնը, հոտը և համը։ Ջուրը դառնում է և՛ դառնահամ և՛ քաղցրահամ։ Ջուրը դառնահամ է դառնում կալցիումի (Ca) և մագնեզիումի (Mg) աղերը, իսկ ջրին դարձնում են քաղցրահամ կալիումի (K) և նատրիումի (Na) աղերը։ Խմելու է համարվում այն ջուրը, եթե գույնը թափանցիկ է և հոտ չի գալիս, չպետք է պարունակի հարյուրավոր մանրէներ և լինի քաղցրահամ։

Առաջադրանք 4. Ջրի  փոխազդեցությունը  ակտիվ  մետաղներից` նատրիումի  հետ, գրեք  ընթացող  ռեակցիայի  հավասարումը….և  հավասարեցրեք  էլեկտրոնային  հաշվեկշռի  եղանակով….

2Na + 2H2O = 2NaOH + H2

Առաջադրանք  5.  Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր… 

Ջուրը համարվում է խմելու, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, 100 մանրէից ավել չպիտի պարունակի և պետք է լինի քաղցրահամ՝ կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր:

Առաջադրանք   6.  Որո՞նք  են  ջրի    աղտոտման  պատճառները …

Ջրային օբյեկտների աղտոտման գլխավոր աղբյուրը արտադրական հոսքաջրերն են, որոնք թափվում են գետերը, լճերն ու ջրամբարները: Արդյունաբերական հոսքաջրերը շատ հաճախ աղտոտված են լինում նավթով, ֆենոլներով, ծանր մետաղներով, բարդ քիմիականմիացություններով և տաք հոսքաջրերով:

Առաջադրանք 7. Խմելու  սոդայի` նատրիումի   հիդրոկարբոնատի  լուծույթի  պատրաստումը  և  կոնցենտրացիայի  որոշումը…

m(NaHCO3)=4,2գ

V(H2O)=100մլ

Առաջադրանք 1. Որոշել ստացված լուծույթում սոդայի զանգվածային բաժինը։
w(NaHCO3)=m(NaHCO3)/m(լուծույթ) x 100%
d (խտությունը) =1գ/մլ(գ/սմ3)
m(H2O) = 100
m(լուծույթ)= m(NaHCO3)+ m(H2O)=4,2գ+100 գ=104,2 գ
w(NaHCO3)=4,2 գ/104,2 x 100%=420/104,2=4,72%=5%

Առաջադրանք 2. Որոշել լուծված նյութի մոլային բաժինը լուծույթում։
X(NaHCO3)=n(NaHCO3)/n(NaHCO3)+n(H2O) x 100%
n=m/M
M=(Mr)
Mr(NaHCO3)=Na(23)+H(1)+C(12)+Ox3(16×3)=84

1.Որոշել սովորական և ծանր ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը

Mr(¹H2O)=Ar(H)x2+Ar(O)=1×2+16=18
Mr(²H2O)=Ar(H)x2+Ar(O)=2×2+16=20
Mr(³H218O)=Ar(H)x2+Ar(O)=3×2+18=6+18=24

2. Որոշել օրգանիզմում ջրի զանգվածը, եթե ջրի պարունակությունը կազմում է 80%

W(H2O)=80%
Զանգված – 55m(H2O)=55×80%/100%=44կգ
55-44=11կգ(սպիտակուց, ճարպ, ածխաջուր և այլ նյութեր)

Առանց ջրի կյանք չկա. կյանքը, էվոլյուցիոն տեսության համաձայն, առաջացել է ջրում, և ջուր կա յուրաքանչյուր կենդանի էակի օրգանիզմում. մարդը և շատ կենդանիներ գրեթե 2/3 մասով, իսկ որոշ բույսեր մոտավորապես 4/5 մասով կազմված են ջրից: Ջուրն օրգանիզմի հիմնական միջավայրն է, որտեղ ընթանում է նյութափոխանակությունը: Առանց սննդի ավելի երկար կարելի է ապրել, քան առանց ջրի:
Ջուրն զբաղեցնում է Երկրի մակերևույթի 2/3 մասը (361 մլն կմ²), և միայն 1/3 մասն է (149 մլն կմ²) բաժին ընկնում ցամաքին: Ջուրն ամենուր է՝ օվկիանոսներում ու ծովերում, գետերում ու լճերում, գետնի տակ ու հողում: Երկրի հեղուկ ջրի շերտը կոչվում է ջրոլորտ, պինդ ջրի շերտը՝ սառցոլորտ: Ջրոլորտի սահմաններում ջրի ընդհանուր պաշարները կազմում են 1,4 մլրդ կմ³: Ջրային պաշարների 97 %-ը բաժին է ընկնում Համաշխարհային օվկիանոսին, և միայն 3%-ն են կազմում ցամաքի ջրերը: 

Հետաքրքիր փաստ

Ջուրն օրգանիզմի կարևորագույն բաղադրիչն է: Օրգանիզմում այն առաջանում է օրգանական նյութերի օքսիդացման արդյունքում և մասնակցում է կենսագործունեության համար կարևոր շատ քիմիական ռեակցիաների: Հասուն մարդու օրգանիզմի 60-65 %-ը կազմում է ջուրը:
Ջուրը կյանքի սկզբնաղբյուրն է, առանց որի հնարավոր չէ ապրել: Կյանքը ծագել է ջրից: Ջուր կա ամեն մի կենդանի էակի մեջ: Ջուրը, ինչպես և լույսը, կենդանի ինֆորմացիա է կրում և փոխանցում: Ջրին հնարավոր է ծրագրել:
Ջրի հետ կապված ուսումնասիրությունները բերեցին նրան, որ ջուրը ունի հիշողություն, որ ջուրը լսում և հիշում է շրջակայքում կատարվածամեն բան: Ջրի վրա ամենամեծ ազդեցությունը թողնում է մարդը` իր էմոցիոնալ վիճակով ու ամեն մի արտասանած բառով: Սերը բարձրացնում է ջրի էներգետիկան, իսկ ագրեսիան` ցածրացնում:
Փորձերը ցույց են տվել, որ ստրուկտուրավորված ջուր խմելուց հետո, մարդու արյան մեջ դրական փոփոխություններ են կատարվում: Աղոթքներ ընթերցելով մարդը փոխում է ջրի կառուցվածքը: Բոլոր մթերքները ջուր են պարունակում և աղոթքը մթերքում պարունակվող ջրին ներդաշնակ կառուցվածք է հաղորդում:
Իր դրական ու բացասական մտքերով մարդն ազդում է բնության վրա, քանի որ բնության մեջ բոլոր օրգանիզմները ջուր են պարունակում:Ջուրը ուղեկցում է մեր կյանքի ամեն մի ակնթարթը: Մեր օրգանիզմի ջրի օրական պահանջը կազմում է 2 ,3 լ:
Բուժիչ հանքային ջուր է համարվում այն ջուրը, որն իր յուրահատուկ ֆիզիկաքիմիական հատկությունների շնորհիվ կարող է օգտագործվել բուժման, վերականգնման և տարբեր հիվանդությունների կանխարգելման համար: Սակայն ամեն հանքային ջուր չէ, որ կարող է համարվել բուժիչ: Բուժական նպատակներով օգտագործվող հանքային ջրերը պետք է արդյունահանված լինեն բնական աղբյուրներից կամ տարբեր խորություն ունեցող հորատանցքերից:
Ջուրը մարդու համար անփոխարինելի է և բնության հարստություններից ավելի թանկ է գնահատվում, քան ոսկին, նավթը, գազը:

Հետաքրքիր փաստեր ջրի մասին

1. Կորցնելով մարդու մարմնի ջրի 2%-ը` մարդու մոտ ծարավ է առաջանում, 6-8%-ի դեպքում կիսաուշաթափ վիճակ, 10%-ի դեպքում սկսվում են գալուցինացիաներ և առաջանում են խնդիրներ կուլ տալու հետ, իսկ 12%-ի դեպքում մարդ մահանում է:

2. Երկրի հողային մասի մեջ ջուրը 10ից-12 անգամ ավելի շատ ջուր կա , քան համաշխարհային օվկիանոսում:

3. Միայն ջրի պաշարի 3% _ն է խմելու , ընդ որում դրա մեծ մասը սառցաբեկորների մեջ է: ԵՎ միայն 1.1%-ն է հասանելի մարդկանց:

4. Ալկոհոլային խմիչքների և կոֆեինի օգտագործումը բերում է ջրազրկման : Ամնե խմված բաժակից հետո , պետք է լրացուցիչ ջուր խմել:

5. Օվկիանոսի մաքուր ջրի կապույտ գույնը բացատրվում է լույսի ամբողջությամբ կլանման և տեղաբաշխման հաշվին:

6. Ծովի ջուրը սառչում է 1.91C ջերմաստիճանում:

7. Ջուրը անդրադարձնում է լույսի միայն 5%-ը , այն դեպքում , երբ ձյունը կազմում է 85%: Օվկիանոսի սառույցի տակ անցնում է միայն 2%-ը:

Նախագիծ 1.Միջառարկայական նախագիծ՝ քիմիա—կենսաբանություն Սպիտակուցներ:

 Ուղղորդող   հարցերը`

• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը։
  Կենսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրի ատոմները որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր՝ սպիտակուցներ, նուկլեինաթթուներ, ածխաջրեր, ճարպեր, վիտամիններ, գլյուկոզ, սախարոզ, օսլա, գլիկոգեն, լիպիդներ և այլն, որոնք ապահովում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը։ Կենսական տարրերը դասակարգվում են մակրոտարրերի՝ ածխածին C, ջրածին H, թթվածին O, ազոտ N, ֆոսֆոր P, ծծումբ S, միկրոտարրերի` Երկաթ Fe, Մագնեզիում Mg, Կալցիում Ca, Նատրիում Na, Քլոր Cl, Կալիում K, Յոդ I և այլն, ուլտրատարրերի` Ոսկի Au, Արծաթ Ag, Ուրան U և այլն։

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը
  Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը բջիջն է: Բջջի բաղադրությունը՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0.2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ։

• Ինչու՞  են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»
  Գիտնականներն այդպես են ասում, որովհետև պիտակուցները մեծ դեր ունեն մեր կյանքում, մենք ապրում և շնչում ենք դրանց շնորհիվ:

• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների գործառույթները կենդանի օրգանիզմում
  Սպիտակուցի հատկություններ – բնափոխում, ռեակցիոն ունակություն, կառուցողական ֆունկցիա, կատալիզային ֆունկցիա, փոխադրական ֆունկցիա, շարժողական ֆունկցիա։
  Ածխաջրերի հատկություններ – կառուցողական ֆունկցիա, էներգիական ֆունկցիա։
  Ճարպերի հատկություններ — կառուցողական ֆունկցիա, էներգիական ֆունկցիա։
  Նուկլեինաթթուների հատկություններ – սպիտակուցների կառուցվածքի մասին տեղեկատվության պահպանում, հաջորդ սերունդներին փոխանցում, սպիտակուցի սինթեզի իրականացումը։

• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում:
  Օրգանական նյութեր՝ ճարպեր, գլյուկոզ, սախարոզ, սպիտակուցներ: Անօրգանական նյութեր՝ ջուր, կերակրի աղ, յոդ, աղաթթու, ածխաթթու գազ, թթվածին:

Սպիտակուցներ

Սպիտաակուցների կառուցվածք
Սպիտակուցների կառուցվածքը բարդ է։ Բոլոր սպիտակուցները բաղկացած են O-ի, C-ի, N-ի, H-ի ատոմներից։ Բոլոր սպիտակուցները պոլիմերներ են, որոնց մոնոմերները ամինաթթուներն են։ Սպիտակուցները տարբերվում են միմյանցից ամինաթթուների թվաքանակով, դրանց տեսակներով և դասավորման հաջորդականությամբ։ Տարբեր ամինաթթուների մոլեկուլներում մի մասը միատեսակ է։ Այն կազմված է ամինախմբից (-NH2) և կարբօքսիլային խմբից (-COOH), իսկ մյուս մասը բոլոր ամինաթթուներում տարբեր է և կոչվում է ռադիկալ (R)։ Սպիատակուցների մոլեկուլները լինում են տարբեր ձևի՝ պարուրաձև, ծալքավոր կամ գնդաձև, որոնք ունեն կառուցվածքային մի քանի մակարդակներ՝
առաջնային (այդ ժամանակ առաջանում է պեպտիդային կապ)
երկրորդային (այդ ժամանակ պեպտիդային շղթան պարուրաձև ոլորվում է)
երրորդային և չորրորդային (այս երկու ժամանակներում արդեն ընդունում է իրեն յուրահատուկ տարածական դիրքը) (երկրորդային և երրորդային կառուցվածքի խախտումը կոչվում է բնափոխում)։

Սպիտակուցների հատկությունները և ֆունկցիաները
Սպիտակուցները լինում են ջրում լուծելի և անլուծելի։Որոշ սպիտակուցներ 100 նմ երկարությամբ թելերի տեսք ունեն, սակայն մեծ թիվ են կազմում 5-7 նմ տրամագիծ ունեցող գնդաձև սպիտակուցները։ Սպիտակուցների ֆունկցիաներն են՝
Ռեակցիոն ունակությունը (կարող են փոխազդել անօրգանական և օրգանական միացությունների հետ։)
Կառուցողական ֆունկցիա (սպիտակուցներից են կառուցված բջիջների բոլոր տեսակի թաղանթները և բջիջների տարբեր օրգանոիդները։)
Կատալիզային ֆունկցիա (Այդպիպսի ֆունկցիայով օժտված սպիտակուցները կոչվում են ֆերմենտներ։ Դրանք արագացնում են բջջում տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաները։)
Փոխադրական ֆունկցիա (ապահովում է տարբեր նյութերի՝ շրջակա միջավայրից դեպի բջիջ, ինչպես նաև բջջից դեպի շրջակա միջավայր կամ էլ բջջի ներսում մի տեղից մյուսը տեղափոխումը։)
Շարժողական ֆունկցիա (հատուկ կծկվող սպիտակուցները մասնակցում են բջիջներին և տարբեր օրգանիզմներին բնորոշ բոլոր տեսակի շարժումներին։)

Նախագծի բովանդակությունը.
1. Թթվածնի տարածվածությունը երկրագնդի վրա
2. Թթվածնի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները                
3. Թթվածնի կիրառումը
4. Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ, օրինակներ
5. Լաբորատոր փորձ՝ <<Օդի բաղադրությունը>>

Անհատական-հետազոտական աշխատանք.
1. Թթվածին
2. Ի՞նչ է մթնոլորտը, շերտերը

Առաջադրանքներ՝Հաստատեք կամ հերքեք  պնդումների  ճշմարտացիությունը  օքսիդների  վերաբերյալ.

1. Թթվածին պարունակող  երկտարր  միացություններ են, որոնցում  թթվածնի  օքսիդացման  աստիճանը  -2  է: ՃԻՇՏ Է
2. Բոլոր օքսիդները  ջրում  լուծելի  են: ՍԽԱԼ Է
3. Բոլոր օքսիդները   փոխազդում  են  թթուների  հետ: ՍԽԱԼ Է
4. Հիմնային օքսիդները, փոխազդելով  թթուների  հետ, առաջացնում  են  աղ  և  ջուր: ՃԻՇՏ Է
5. Ըստ CaCO₃  → CaO  +  CO₂  ռեակցիայի հավասարման  ստացված  թթվային  օքսիդի  զանգվածը  ելային  աղի  զանգվածի  56 %- ն  է: ՃԻՇՏ Է
6. Na₂O, CO₂, N₂O₅, CaO, SO₃  օքսիդների  շարքում  գրված  է  երեք  հիմնային  օքսիդ: ՍԽԱԼ Է
7. Գիտելիքի ինքնաստուգում՝ <Ջրածին; Թթվածին>>

1. Արտահայտություններից  ո՞րն  է  ճիշտ  ջրածին  տարրի  մասին.
ա) ջրածինն  ամենաթեթև  գազն  է
բ) ջրածինը  մտնում  է  թթուների  բաղադրության մեջ
գ) ջրածինը  փոխազդում  է  թթվածնի  հետ
դ) ջրածինն  աստղերի  մթնոլորտի  հիմնական  բաղադրամասն  է:

2. Լաբորատորիայում  ջրածին  կարելի է ստանալ  որոշ  մետաղների  և  թթուների  փոխազդեցությունից: Գրեք  այդպիսի  ռեակցիայի  հավասարման   օրինակ….  
Zn+H₂SO₄=ZnSO₄+H₂ 

3. Ինչպե՞ս  են  անվանում  երկու  ծավալ  ջրածնի  և  մեկ  ծավալ  թթվածնի    խառնուրդը.     
1) շմոլ  գազ                  
2) շառաչող  գազ                      
3) թունավոր  գազ                  
4)  ջրագազ                                                                                                           

4. ա) Նշված  մետաղներից  ո՞րը  կփոխազդի  թթվի  հետ. առաջացնելով   ջրածին.
1) Cu                    
2) Ag          
3) Al                     
4) Hg
բ) Գրեք  այդ  մետաղի  և   աղաթթվի  հետ  քիմիական  ռեակցիայի  հավասարումը:
2Al +6HCl=2AlCl₃+3H₂ տեղակալման ռակցիա
գ) նշեք  ռեակցիայի  տեսակը և կատարեք հաշվարկ` քանի՞ լիտր ջրածին կստացվի (ն.պ), եթե վերցրել են 5, 4 գրամ մետաղ։
m(Al)=5, 4 գրամ
M(Al)=27գ/մոլ
Vm=22,4գ/մոլ
n(Al)=m/M=5,4/27=0,2մոլ
n(H₂)=3*0,2/2=0,3մոլ
V(H₂)=n(H₂)*Vm=0,3*22,4=6,72լ

5. Փակ  անոթում  պայթացրել  են  10գ  ջրածին  և  16գ  թթվածին:
ա) Ո՞ր  գազն  է  մնացել  պայթունից  հետո.                      
1. չի  մնացել                       
2. թթվածին                      
3. երկուսն  էլ  
4. ջրածին   
բ) Գրել  ռեակցիայի  հավասարումը…..
2H₂₊O₂=2H₂O
գ) Քանի՞  գրամ  ջուր  կստացվի …..                           
M (H₂)=2*1=2գ/մոլ
M(H₂O)=2*1+16=18 գ/մոլ
m(H₂O)= 2*18=36գ           

6. Ոˆր  միացության մեջ  է  թթվածնի պարունակությունը ամենամեծը,  պատասխանը  հիմնավորեք հաշվարկով.   
1) H₂O            
2) CO₂                
3)  CuO               
4) CaCO₃   

7. Ի՞նչ օքսիդացման աատիճաններ կարող է ցուցաբերել թթվածինը միացություններում.
1) 0, +1, -1
2) -2, -1, 0
3)  +1, 0, -1
4) -2, 0, +2

8. Հետևյալ արտահայտություններից ո՞րն է վերաբերում թթվածին պարզ նյութին.
ա) թթվածինը մարդու օրգանիզմի հիմնական տարրերից է
բ)  մեկ լիտր ջրում լուծվում է 30 մլ թթվածինը 20 աստիճանում
գ) ջրի զանգվածի 88,9%-ը թթվածինն  է
դ)սպիտակուցի բաղադրության մեջ մտնում են հիմնականում ածխածին, թթվածին,   ազոտ, ջրածին տարրերը
ե) թթվածին  է ստացվում ֆոտոսինթեզի ժամանակ
զ) կենդանիները շնչում են թթվածին
1) ա բ գ
2) բ ե զ
3) գ դ ե
4) ա ե զ

9. Գրեք ներքոբերյալ անօրգանական շղթաների ռեակցիաների հավասարումները, հավասարեցրեք և նշեք  ռեակցիայի  տեսակը.
ա) Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ` Ca→ CaO →Ca(OH)₂→  CaCl₂
2Ca+O₂→2CaO միացման ռակցիա
CaO+H₂O→Ca(OH)₂ միացման ռակցիա
Ca(OH)₂+2HCl→CaCl₂+2H₂O փոխանակման ռակցիա

բ) Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղ`P→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄
4P+5O₂→2P₂O₅ միացման ռակցիա
P₂O₅+3H₂O→2H₃PO₄ միացման ռակցիա
H₃PO₄+3NaOH→Na₃PO₄+3H₂O փոխանակման ռակցիա
Na₃PO₄+3HCl→3NaCl+H₃PO₄

1. Թթվածնի տարածվածությունը երկրագնդի վրա
   Թթվածինը երկրագնդի վրա ամենատարածված քիմիական տարրն է: Այն կազմում է Երկրի ջրային շերտի զանգվածի 6/7 մասը: Մթնոլորտում, որտեղ այն գտնվում է ազատ վիճակում, պարունակությամբ ազոտից հետո երկրորդն է:

2. Թթվածնի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները              
Թթվածինը քիմիապես ակտիվ նյութ է: Այն փոխազդում է պարզ նյութերի հետ՝ ոչ մետաղների և մետաղների, ինչպես նաև` բարդ նյութերի: Այն փոխազդեցություն է ունենում ծծմբի, ածխածնի, ֆոսֆորի, մագնեզիումի և պղնձի հետ:
Թթվածինը սովորական պայմաններում անգույն, անհոտ, անհամ գազ է: Ջրում քիչ է լուծվում, սովորական պայմաններում մեկ լիտր ջրում 30 մլ թթվածին է լուծվում՝ 100 ծավալ ջրում՝ 3 ծավալ թթվածին: Ջերմաստիճանը իջեցնելիս լուծելիությունը մեծանում է:

 3. Թթվածնի կիրառումը
Թթվածնի կիրառությունները բազմազան են: Տեխնիկայի գործընթացների գրեթե 80%-ը թթվածնի կիրառումն է: Հաճախ թթվածինը կրառվում է մետաղների արտադրությունում: Դոմենային վառարանում թուջի ստացման գործընթացն արագացնելու նպատակով հաճախ թթվածնով հարստացված օդ է կիրառվում։ Մաքուր թթվածնում այրումն ընթանում է մոտ հինգ անգամ արագ, քան օդում։ Մեծ քանակությամբ թթվածին է օգտագործվում նաև պողպատահալման գործընթացում։ Այն կիրառում են մետաղների կտրման ժամանակ: Ջրածինը (H₂) թթվածնի հետ հատուկ այրիչներում այրելիս բոցի ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 3200 °C, իսկ ացետիլեն (C₂H₂) օգտագործելիս՝ նույնիսկ մինչև 3500 °C։ Այդպիսի բոցն օգտագործվում է մետաղների կտրման (թթվածնի ավելցուկի պայմաններում), զոդման ու եռակցման նպատակներով։ Ամենակարևորը թթվածինը նպաստում է այրմանը և շնչառությանը։ Այն մեծ չափով նպաստում է մետալուրգիական գործընթացներին՝ թուջի, պողպատի, ինչպես նաև գունավոր մետաղների (Cu, Zn, Sn, Au) արտադրության համար։ Բժշկության մեջ ծանր հիվանդներին տալիս են թթվածին։ Թթվածին ծախսվում է մետաղների կտրման և եռակցման ժամանակ, սուզանավերում, տիեզերանավերում, ջրի տակ աշխատող մարդկանց համար։

4. Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ
Այն ռեակցիաները, որոնք ընթանում են նյութերի բաղադրության մեջ առկա տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանների փոփոխությամբ, անվանում են օքսիդացման-վերականգնման ռեակցիաներ:
Այդ ռեակցիաների ընթացքը պայմանավորված է էլեկտրոնի անցմամբ մեկ ատոմից (իոնից, մոլեկուլից) մյուսին, ինչի հետևանքով էլ օքսիդացման աստիճանի փոփոխություն է տեղի ունենում: Այն նյութերը, որոնց մոլեկուլներն իրենց օքսիդացմաան աստիճանը փոքրացնող ատոմներ են պարունակում, անվանում են օքսիդացնողներ (օքսիդիչներ), իսկ իրենց օքսիդացման աստիճանը մեծացնող ատոմներ պարունակող նյութերը՝ վերականգնողներ (վերականգնիչներ): Օքսիդացումը և վերականգնումը նույն ռեակցիայի երկու կողմերն են՝ երկու կիսառեակցիաները, որոնց միաժամանակյա ընթացքն էլ հենց օքսիդավերականգնման ռեակցիա է:
Մագնեզիումի այրման ռեակցիայի հավասարումը թթվածնում հետևյալն է.
2Mg+O2=2MgO
այդ ռեակցիայի հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ կիսառեակցիաների միջոցով.
ա. օքսիդացում.     
Mg0−2e→Mg2+
բ. վերականգնում. O02+4e→2O−2
Օքսիդավերականգնման ռեակցիաները լայնորեն տարածված են մեր շրջապատում:Բազմաթիվ բնական երևույթներ՝ շնչառություն, ֆոտոսինթեզ, հրաբուխ և այլն օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ են.
Կարևոր օքսիդիչներ են. O2,O3,KMnO4,KClO3,H2O2 և այլն
Կարևոր վերականգնիչներ են.  H2,H2S,NH3,CH4 և այլն

Փորձի համար անհրաժեշտ է՝ մոմ, լուցկի, ջրով լցված թասիկ, գլան, մարկեր

Ընթացքը՝ մոմը դրեցինք ջրով լցված թասիկի մեջ, մոմը վառեցինք, գլանով փակեցինք օդի հոսքը, որոշ ժամանակ անց մոմը հանգեց և գլանի մեջ լցվեց ջուր այնքան, որքա թթվածինն էր գլանի մեջ, քանի որ այրումը կատարվում է թթվածնով։

Գլանի ծավալ — 100%
Ջուր – գլանի 1/5 մասը
Թթվածին — ?

100%/5=20%

O2 — 20%
N2 — 79% (ազոտ, որը չի նպաստում այրմանը)

Co2 — 0,3%
1%-
ազնիվ գազեր (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn) — 0,7%
          

Մթնոլորտի կազմը —  Մթնոլորտը Երկիր մոլորակը շրջապատող օդային թաղանթն է: Մթնոլորտը մեր մոլորակի ամենավերին, ամենաթեթև և, միաժամանակ՝ ամենաշարժունակ ոլորտն է:

Մթնոլորտը կազմված է տարբեր գազերից: Դրանցից գերակշռողը եր­կուսն են՝ ազոտը (մոտ 4/5 մաս) և թթվածինը (մոտ 1/5 մաս): Մթնոլորտը պարունակում է նաև չնչին քանակությամբ ածխաթթու գազ, օզոն, արգոն, ջրածին և այլ գազեր: Բացի գազերից՝ մթնոլորտում կան նաև ջրային գո­լորշիներ, սառցե բյուրեղներ, փոշի և ծուխ:

Մթնոլորտի կառուցվածքը — Մթնոլորտի ստորին սահմանր հա­մարվում է Երկրի մակերևույթը, իսկ վերինը հասնում է մինչե 3000 կմ բարձրությունը: Առանձին գազերի մոլեկուլներ կարող են նաև անցնել այդ սահմանը։

Բացի օդի խտությունից փոխվում են նաև օդի ջեր­մաստիճանը, գազերի բաղադրությունը, խոնավությունը և այլն: Հաշվի առ­նելով այդ փոփոխությունները՝ մթնոլորտում առանձնացնում են մի քանի շերտ:

Ըստ բարձրության՝ իրար են հաջորդում հետեյալ հիմնական շերտերր. ներքնոլորտ, վերնոլորտ և ար­տաքին ոլորտ:

Ներքնոլորտր մթնոլորտի ամենաստորին և, միաժամանակ՝ ամենակարևոր շերտն է:

Ներքնոլորտի հաստությունր բևեռային շրջաննե­րում 8-10 կմ է, իսկ հասարակածային լայնություննե­րում՝ 17-20 կմ:

Այստեղ է կենտրոնացած մթնոլորտի ամբողջ զանգ­վածի մոտ 4/5 մասր: Ներքնոլորտում են առաջանում ամպերր, անձրևը, ձյունր, կարկուտը, կայծակն ու ամպերը։

Վերնոլորտր տարածվում է ներքնոլորտից վեր՝ մինչև 50-55 կմ բարձրություններր: Այս­տեղ օդն ավելի նոսր է, ջրային գոլորշի­ների պարունակությունն աննշան է, իսկ ամպեր գրեթե չեն գոյանում:

Վերնոլորտում՝ մոտ 25-30 կմ բարձրությունների սահ­մանում, գտնվում է օզոնային շերտր: Այս շերտր կլանում է Արեգակից եկող, կյանքի համար վտանգավոր ուլտրամա­նուշակագույն ճառագայթներր:

Արտաքին ոլորտր մթնոլորտի ամենաբարձր ու ամե­նահաստ շերտն է: Այս շերտի վերին սահմանր հասնում է 2000-3000 կմ, այսինքն՝ մթնոլորտի վերին սահմանին:

Արտաքին ոլորտում մթնոլորտի խտությունն ամենա­փոքրն է, օդր անչափ նոսր է, ջրային գոլորշիներն ամբող­ջովին բացակայում են:

Սերձբևեռային շրջաններում, հատկապես՝ ձմռանր, վերնոլորտում դիտվում է հյուսիսափայլի կամ բևեռափայլի երևույթ: Դա մութ երկնքի ֆոնի վրա առաջացնում է գույնզգույն լուսավոր բծերի գեղեցիկ պատկեր և Երկրի մակերևույթր լուսավորում է թույլ, գրավիչ լույսով: