Month: Փետրվարի 2021

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Լրիվ դոմինանտություն, ոչ լրիվ դոմինանտություն, կոդոմինանտություն

Դոմինանտությունը գենետիկական երևույթ է, երկու ալելային գեների փոխհարաբերության ձև, որի հետևանքով առաջացած առանձնյակը ժառանգում է մի ծնողի գենետիկական և ֆիզիոլոգիական հատկությունները։

Դոմինանտությունը լինում է երեք տեսակի՝ լրիվ դոմինանտություն, ոչ լրիվ դոմինանտություն և կոդոմինանտություն:

Լրիվ դոմինանտություն
Լրիվ դոմինանտության դեպքում փոխանցվում է և՛ ռեցեսիվ, և՛ դոմինանտ գենը, բայց արտահայտվում է միայն դոմինանտ գենը:
Օրինակ՝ շագանակագույն և կապույտ աչքերի գենի դեպքում, սերունդի վրա արտահայտվում է դոմինանտ գենը, այսինքն, շագանակագույնը:

Ոչ լրիվ դոմինանտություն
Ոչ լրիվ դոմինանտության դեպքում երկու գեները գրեթե հավասարաչափ արտահայտվում են:
Օրինակ՝ սպիտակ և կարմիր ծաղիկների գենի դեպքում հաջորդ սրունդի վրա հավանականությունը շատ է, որ գենը կարտահայտվի երկուսը մի տեղում, այսինքն, կլինի սպիտակի և կարմիրի խառնուրդը՝ վարդագույնը:

Կոդոմինանտություն
Կոդոմինանտության դեպքում մեծամասնությամբ արտահայտվում է դոմինանտ գենը և լինում են ռեցեսիվ գենից արտահայտված նշաններ:
Օրինակ՝ սև և սպիտակ մաշկից մեծամասնությամբ կարտահայտվի սև գույնը, բայց հնարավոր է, որ մաշկի վրա լինեն սպիտակ նշույլներ ևս:

Լուծույթներ:  Ծանր  ջուր: Ջրածնի  պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և  ֆիզիոլոգիական  հատկությունները: 

 Լաբորատոր աշխատանքներ. «Ջրի ֆիզիկական, քիմիական  և օրգանոլեպտիկ  հատկությունները: Լուծույթների պատրաստումը  և  լուծված  նյութի   զանգվածային, մոլային բաժնի, մոլային կոնցենտրացիայի  որոշումը»:

Առաջադրանք

 1. Որո՞նք  են  ջրի  ֆիզիկական հատկությունները, թվարկեք….

Մաքուր ջուրը թափանցիկ հեղուկ է, չունի գույն և համ։ Ջրի պնդացման աստիճանը ընդունված է 0 C, իսկ եռման ջերմաստիճանը 100 C-ով։ Ջուրը ի տարբերություն մյուս նյութերի, չի ենթարկվում ֆիզիկայի և քիմիայի մի շարք օրենքների: Այն օժտված է անոմալ հատկություններով։ Ջրի անոմալ առանձնահատկություններից են ՝ եռման և հալման ջերմաստիճանները, որոնք ըստ քիմիայի և ֆիզիկայի օրենքների պետք է ցածր լինեին: Ջուրը պետք է եռար -70աստիճանում և պնդանար -90աստիճանում: Ջուրը միակ նյութն է Երկրի վրա, որ սովորական ջերմաստիճանի ու ճնշման պայմաններում միաժամանակ կարող է գտնվել երեք վիճակում ՝ պինդ, հեղուկ և գազային: Ջուրն օժտված է հիանալի հատկությամբ ՝ բարձր ջերմունակությամբ: Ջրի խտության փոփոխությունն է ջերմաստիճանի փոփոխությունից կախված: Հեղուկ վիճակում ջուրը չկարգավորված համակարգ է:

Առաջադրանք 2. Որո՞նք  են  ջրի քիմիական  հատկությունները, գրեք  ջրի  փոխազդեցությունը  պարզ  և  բարդ  նյութերի  հետ ռեակցիաների հավասարումները…

Ջուրը կայուն նյութ է, մինչև 1000աստիճան տաքացնելիս այն փոփոխության չի ենթարկվում: Ավելի բարձր ջերմաստիճաններում, ինչպես նաև ուլտրամանուշակագույն և ռենտգենյան ճառագայթների ազդեցության տակ քայքայվում է ՝ առաջացնելով ջրածին և թթվածին:

2H2O=2H2+O2

Ջուրը կարող է մասնակցել տարբեր քիմիական ռեակցիաների ՝ միացման, քայքայման, տեղակալման և փոխանակման: Ջուրը փոխազդում է պարզ և բարդ նյութերի հետ:

Ca+2H2O = Ca(OH)2 + H2
2K + 2H2O = 2KOH + H2
2Na + 2H2O = 2NaOH + H2
3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2
Zn + 2H2 = ZnO + 2H2

Ջուրը և թթվային օքսիդները փոխազդում են առաջացնելով թթուներ;
SO2+H2O=H2SO4
N2O5+H2O=2HNO3

Առաջադրանք 3. Որո՞նք  են  ջրի  օրգանոլեպտիկ  հատկությունները, թվարկեք…

Ջրի օրգանոլեպտիկ հատկություններից է ՝ գույնը, հոտը և համը։ Ջուրը դառնում է և՛ դառնահամ և՛ քաղցրահամ։ Ջուրը դառնահամ է դառնում կալցիումի (Ca) և մագնեզիումի (Mg) աղերը, իսկ ջրին դարձնում են քաղցրահամ կալիումի (K) և նատրիումի (Na) աղերը։ Խմելու է համարվում այն ջուրը, եթե գույնը թափանցիկ է և հոտ չի գալիս, չպետք է պարունակի հարյուրավոր մանրէներ և լինի քաղցրահամ։

Առաջադրանք 4. Ջրի  փոխազդեցությունը  ակտիվ  մետաղներից` նատրիումի  հետ, գրեք  ընթացող  ռեակցիայի  հավասարումը….և  հավասարեցրեք  էլեկտրոնային  հաշվեկշռի  եղանակով….

2Na + 2H2O = 2NaOH + H2

Առաջադրանք  5.  Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր… 

Ջուրը համարվում է խմելու, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, 100 մանրէից ավել չպիտի պարունակի և պետք է լինի քաղցրահամ՝ կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր:

Առաջադրանք   6.  Որո՞նք  են  ջրի    աղտոտման  պատճառները …

Ջրային օբյեկտների աղտոտման գլխավոր աղբյուրը արտադրական հոսքաջրերն են, որոնք թափվում են գետերը, լճերն ու ջրամբարները: Արդյունաբերական հոսքաջրերը շատ հաճախ աղտոտված են լինում նավթով, ֆենոլներով, ծանր մետաղներով, բարդ քիմիականմիացություններով և տաք հոսքաջրերով:

Առաջադրանք 7. Խմելու  սոդայի` նատրիումի   հիդրոկարբոնատի  լուծույթի  պատրաստումը  և  կոնցենտրացիայի  որոշումը…

m(NaHCO3)=4,2գ

V(H2O)=100մլ

Առաջադրանք 1. Որոշել ստացված լուծույթում սոդայի զանգվածային բաժինը։
w(NaHCO3)=m(NaHCO3)/m(լուծույթ) x 100%
d (խտությունը) =1գ/մլ(գ/սմ3)
m(H2O) = 100
m(լուծույթ)= m(NaHCO3)+ m(H2O)=4,2գ+100 գ=104,2 գ
w(NaHCO3)=4,2 գ/104,2 x 100%=420/104,2=4,72%=5%

Առաջադրանք 2. Որոշել լուծված նյութի մոլային բաժինը լուծույթում։
X(NaHCO3)=n(NaHCO3)/n(NaHCO3)+n(H2O) x 100%
n=m/M
M=(Mr)
Mr(NaHCO3)=Na(23)+H(1)+C(12)+Ox3(16×3)=84

1.Որոշել սովորական և ծանր ջրի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը

Mr(¹H2O)=Ar(H)x2+Ar(O)=1×2+16=18
Mr(²H2O)=Ar(H)x2+Ar(O)=2×2+16=20
Mr(³H218O)=Ar(H)x2+Ar(O)=3×2+18=6+18=24

2. Որոշել օրգանիզմում ջրի զանգվածը, եթե ջրի պարունակությունը կազմում է 80%

W(H2O)=80%
Զանգված – 55m(H2O)=55×80%/100%=44կգ
55-44=11կգ(սպիտակուց, ճարպ, ածխաջուր և այլ նյութեր)

Առանց ջրի կյանք չկա. կյանքը, էվոլյուցիոն տեսության համաձայն, առաջացել է ջրում, և ջուր կա յուրաքանչյուր կենդանի էակի օրգանիզմում. մարդը և շատ կենդանիներ գրեթե 2/3 մասով, իսկ որոշ բույսեր մոտավորապես 4/5 մասով կազմված են ջրից: Ջուրն օրգանիզմի հիմնական միջավայրն է, որտեղ ընթանում է նյութափոխանակությունը: Առանց սննդի ավելի երկար կարելի է ապրել, քան առանց ջրի:
Ջուրն զբաղեցնում է Երկրի մակերևույթի 2/3 մասը (361 մլն կմ²), և միայն 1/3 մասն է (149 մլն կմ²) բաժին ընկնում ցամաքին: Ջուրն ամենուր է՝ օվկիանոսներում ու ծովերում, գետերում ու լճերում, գետնի տակ ու հողում: Երկրի հեղուկ ջրի շերտը կոչվում է ջրոլորտ, պինդ ջրի շերտը՝ սառցոլորտ: Ջրոլորտի սահմաններում ջրի ընդհանուր պաշարները կազմում են 1,4 մլրդ կմ³: Ջրային պաշարների 97 %-ը բաժին է ընկնում Համաշխարհային օվկիանոսին, և միայն 3%-ն են կազմում ցամաքի ջրերը: 

Հետաքրքիր փաստ

Ջուրն օրգանիզմի կարևորագույն բաղադրիչն է: Օրգանիզմում այն առաջանում է օրգանական նյութերի օքսիդացման արդյունքում և մասնակցում է կենսագործունեության համար կարևոր շատ քիմիական ռեակցիաների: Հասուն մարդու օրգանիզմի 60-65 %-ը կազմում է ջուրը:
Ջուրը կյանքի սկզբնաղբյուրն է, առանց որի հնարավոր չէ ապրել: Կյանքը ծագել է ջրից: Ջուր կա ամեն մի կենդանի էակի մեջ: Ջուրը, ինչպես և լույսը, կենդանի ինֆորմացիա է կրում և փոխանցում: Ջրին հնարավոր է ծրագրել:
Ջրի հետ կապված ուսումնասիրությունները բերեցին նրան, որ ջուրը ունի հիշողություն, որ ջուրը լսում և հիշում է շրջակայքում կատարվածամեն բան: Ջրի վրա ամենամեծ ազդեցությունը թողնում է մարդը` իր էմոցիոնալ վիճակով ու ամեն մի արտասանած բառով: Սերը բարձրացնում է ջրի էներգետիկան, իսկ ագրեսիան` ցածրացնում:
Փորձերը ցույց են տվել, որ ստրուկտուրավորված ջուր խմելուց հետո, մարդու արյան մեջ դրական փոփոխություններ են կատարվում: Աղոթքներ ընթերցելով մարդը փոխում է ջրի կառուցվածքը: Բոլոր մթերքները ջուր են պարունակում և աղոթքը մթերքում պարունակվող ջրին ներդաշնակ կառուցվածք է հաղորդում:
Իր դրական ու բացասական մտքերով մարդն ազդում է բնության վրա, քանի որ բնության մեջ բոլոր օրգանիզմները ջուր են պարունակում:Ջուրը ուղեկցում է մեր կյանքի ամեն մի ակնթարթը: Մեր օրգանիզմի ջրի օրական պահանջը կազմում է 2 ,3 լ:
Բուժիչ հանքային ջուր է համարվում այն ջուրը, որն իր յուրահատուկ ֆիզիկաքիմիական հատկությունների շնորհիվ կարող է օգտագործվել բուժման, վերականգնման և տարբեր հիվանդությունների կանխարգելման համար: Սակայն ամեն հանքային ջուր չէ, որ կարող է համարվել բուժիչ: Բուժական նպատակներով օգտագործվող հանքային ջրերը պետք է արդյունահանված լինեն բնական աղբյուրներից կամ տարբեր խորություն ունեցող հորատանցքերից:
Ջուրը մարդու համար անփոխարինելի է և բնության հարստություններից ավելի թանկ է գնահատվում, քան ոսկին, նավթը, գազը:

Հետաքրքիր փաստեր ջրի մասին

1. Կորցնելով մարդու մարմնի ջրի 2%-ը` մարդու մոտ ծարավ է առաջանում, 6-8%-ի դեպքում կիսաուշաթափ վիճակ, 10%-ի դեպքում սկսվում են գալուցինացիաներ և առաջանում են խնդիրներ կուլ տալու հետ, իսկ 12%-ի դեպքում մարդ մահանում է:

2. Երկրի հողային մասի մեջ ջուրը 10ից-12 անգամ ավելի շատ ջուր կա , քան համաշխարհային օվկիանոսում:

3. Միայն ջրի պաշարի 3% _ն է խմելու , ընդ որում դրա մեծ մասը սառցաբեկորների մեջ է: ԵՎ միայն 1.1%-ն է հասանելի մարդկանց:

4. Ալկոհոլային խմիչքների և կոֆեինի օգտագործումը բերում է ջրազրկման : Ամնե խմված բաժակից հետո , պետք է լրացուցիչ ջուր խմել:

5. Օվկիանոսի մաքուր ջրի կապույտ գույնը բացատրվում է լույսի ամբողջությամբ կլանման և տեղաբաշխման հաշվին:

6. Ծովի ջուրը սառչում է 1.91C ջերմաստիճանում:

7. Ջուրը անդրադարձնում է լույսի միայն 5%-ը , այն դեպքում , երբ ձյունը կազմում է 85%: Օվկիանոսի սառույցի տակ անցնում է միայն 2%-ը:

Արտավազդ II-ի գահակալությունը

Տիգրան II-ին հաջորդեց թագաժառանգ Արտավազդ II-ը (Ք. ա. 55-34թթ.), որը բազմակողմանի զարգացած, հունարենի քաջագիտակ, մտավորական անձնավորություն էր: Նա նաև հմուտ դիվանագետ էր, իրատես քաղաքագետ և, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, ռազմական գործիչ: Արտավազդ II-ը գահ է բարձրացել Մեծ Հայքի թագավորության համար բարդ քաղաքական իրավիճակում: Արտաշատի պայմանագիրն արմատապես փոխեց ուժերի հարաբերակցությունն Առաջավոր Ասիայում: Մեծ Հայքի թագավորությունը հայտնվել էր երկու հզոր տերությունների միջև, որոնցից յուրաքանչյուրը ջանք չէր խնայում ապահովելու նրա դաշնակցությունը: Հայաստանի դիրքորոշումը դառնում էր չափազանց կարևոր, քանի որ նրանցից յուրաքանչյուրը փորձում էր տիրապետող դիրք ստանալ տարածաշրջանում և իշխել Արևելքում: Արտավազդ II-ը փորձում էր երկու տերությունների հետ էլ բարիդրացիական հարաբերություններ պահպանել և թույլ չտալ, որ Հայաստանը ներքաշվի պատերազմների մեջ:

Կրասոսի արևելյան արշավանքը և Հայաստանը

Ք. ա. 60թ. Հռոմի երեք ականավոր գործիչներ՝ Գնեոս Պոմպեոսը, Հուլիոս Կեսարը և Մարկոս Կրասոսը, կնքեցին մի դաշինք, որը հայտնի է Առաջին եռապետություն անունով: Եռապետները Հռոմեական հանրապետությունը բաժանեցին ազդեցության գոտիների: Մարկոս Կրասոսը ստացավ Արևելքը և միաժամանակ պարթևների դեմ պատերազմելու իրավունքը: Ք. ա. 54թ. նա ժամանեց Արևելք և սկսեց նախապատրաստվել պարթևների դեմ արշավանքին: Փառասեր և մեծամիտ Կրասոսը, երազում էր կրկնել Ալեքսանդր Մակեդոնացու սխրանքը և հասնել Հնդկաստան: Կրասոսը պահանջեց, որ իրեն ներկայանան Հռոմի բոլոր դաշնակից երկրների արքաները և զորք տրամադրեն: Նրան ներկայացավ նաև Արտավազդ II-ը: Հավատարիմ մնալով Ք. ա. 66թ. հայ-հռոմեական պայմանագրին՝ նա Կրասոսին խոստացավ տալ նշանակալի քանակությամբ զինված ուժեր: Արտավազդն առաջարկեց պարթևների դեմ արշավանքը կազմակերպել Հայաստանի տարածքով: Սակայն Կրասոսն ընտրեց արշավանքի կարճ ու վտանգավոր ուղին: Այն անցնում էր Միջագետքի դաժան, չոր կլիմա ունեցող անծայրածիր անապատներով և տափաստաններով: Երկիր վերադառնալիս Արտավազդը լուր ստացավ, որ պարթևների Օրոդես թագավորը ներխուժել է Հայաստան և ասպատակում է երկրի հարավային տարածքները: Արտավազդը այլևս չէր կարող օգնական զորք տրամադրել Կրասոսին: Նա պարտավոր էր պաշտպանել հայրենիքը: Իմանալով այդ մասին՝ Կրասոսն անհարգալից խոսքերով Արտավազդին մեղադրեց դավաճանության մեջ: Ավելին` սպառնաց պարթևական արշավանքն ավարտելուց հետո պատժել Հայոց արքային: Արտավազդը փոխեց իր դիրքորոշումը: Նա Օրոդեսին առաջարկեց դաշինք կնքել և համատեղ ռազմական գործողություններ ծավալել հռոմեացիների դեմ: Պարթևների թագավորը սիրով ընդունեց այս առաջարկը, և Ք. ա. 54թ. վերջերին Արտաշատում կնքվեց հայ-պարթևական մի համաձայնագիր: Այդ ընթացքում Կրասոսը, հսկայական կորուստներ տալով, Ք. ա. 53թ. գարնանը հասավ Միջագետքի Խառան քաղաք: Պարթևական բանակը դանդաղ նահանջում էր՝ երկրի խորքը ներքաշելով հռոմեական լեգեոններին՝ ոչնչացնելով գույքը, պարենի պաշարները և թունավորելով ջրհորները: Սակայն շուտով պարթևները դադարեցին նահանջել, և Ք. ա. 53թ. մայիսի 6-ին պարթև զորավար Սուրենը մեծ բանակով հանկարծակի ու շեշտակի հարվածով գլխովին ջախջախեց հռոմեական զորքը: Սպանվածների թիվն անցնում էր 20 հազարից, գերիներինը՝ 10 հազարից: Սպանվեցին նաև Կրասոսն ու նրա որդին: Հույն պատմիչ Պլուտարքոսը հաղորդում է, որ Սուրենը սպանված Կրասոսի գլուխն ուղարկում է Հայաստան: Այդ ժամանակ հայ ու պարթև արքաները և նրանց մերձավորներն Արտաշատի թատրոնում դիտում էին հույն նշանավոր թատերագիր Եվրիպիդեսի «Բաքոսուհիները» ողբերգությունը: Հույն դերասան Յասոնը եղջերվի թատերական կեղծ գլխի փոխարեն բեմ է դուրս գալիս Կրասոսի իրական գլխով:

Շարունակել կարդալ “Թեմա 8. Մեծ Հայքի թագավորությունն Արտավազդ 2-րդի օրոք” →

Հռոմեական հանրապետության արևելյան քաղաքականությունը, Լուկուլլոսի արշավանքը Հայաստան

80-70-ական թվականներին Հռոմի` Պոնտոսի դեմ մղած հաղթական պատերազմներից և Տիգրան II-ի կողմից Դաշտային Կիլիկիան գրավելուց հետո երկու տերությունները դարձան հարևաններ: Տիգրան II-ն իր նվաճումներով Հռոմի առջև փակում էր դեպի Արևելք տանող բոլոր ճանապարհները: Լրջորեն անհանգստացած դրանից՝ Հռոմն սկսում է նախապատրաստվել պատերազմի ընդդեմ Հայոց տերության: Ռազմաքաղաքական իրադրությունը Հռոմի համար նպաստավոր էր. Ք. ա. 71թ. հռոմեական զորավար Լուկուլլոսը գլխովին ջախջախել էր Տիգրան II-ի դաշնակից Միհրդատ Եվպատորին: Վերջինս մազապուրծ փախել էր Հայաստան և քաղաքական ապաստան ստացել: Լուկուլլոսը հատուկ դեսպան ուղարկեց Տիգրանի մոտ և պահանջեց Միհրդատին հանձնել իրեն: Հայոց արքան մերժեց հռոմեացիների պահանջը:

Տիգրանակերտի ճակատամարտը

Ք. ա. 69թ. գարնանը հռոմեական բանակները, անցնելով սահմանային Եփրատ գետը, ներխուժեցին Հայաստան: Սկսվեց հայ-հռոմեական պատերազմը: Պատերազմն ընթացել է երկու փուլով՝ Ք. ա. 69-67թթ. և Ք. ա. 66թ.: Դրանք միմյանցից տարբերվում են ռազմավարությամբ և ձեռք բերված արդյունքներով: Լուկուլլոսը մշակել էր կայծակնային պատերազմի ծրագիր, որի հիմնական սկզբունքներն էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածը: Հռոմեական բանակի ներխուժումը Հայաստան իրոք անսպասելի էր: Առանց որևէ դժվարության Լուկուլլոսը գրավեց Ծոփքը և սրընթաց շարժվեց դեպի Աղձնիք՝ գրավելու Տիգրանակերտը: Տիգրանակերտն անակնկալ գրոհով գրավելու ծրագիրը ձախողվեց: Հայոց արքան այդ ժամանակ գտնվում էր Պտղոմայիսում, սակայն Տիգրանակերտի կայազորը, հայ զորավար Մանկայոսի հրամանատարությամբ, քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ: Գրոհի ձախողումից հետո Լուկուլլոսն ստիպված եղավ պաշարել քաղաքը: Կայծակնային պատերազմի ծրագիրը տապալվեց: Հռոմեական բանակի` Հայաստան ներխուժման լուրը Տիգրան II-ն իմացավ հեռավոր Պաղեստինում, ուր կենտրոնացած էին հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժերը: Տիգրանը թագավորական թիկնապահ գնդով շտապ վերադարձավ Հայաստան: Բանակի հիմնական ուժերը՝ Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ, հետևեցին արքային: Մինչև Հայաստան հասնելը Տիգրան II-ը Լուկուլլոսի դեմ ուղարկեց Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ, սակայն մարտունակ զորաջոկատը: Սակայն հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման ժամանակ պարտվեց, իսկ Մեհրուժանն էլ զոհվեց: Սեպտեմբերի կեսերին Տիգրանի գլխավորած հայկական բանակը մոտեցավ պաշարված Տիգրանակերտին, որտեղ գտնվում էին նրա ընտանիքը և գանձարանը: Հայկական մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով մուտք գործեց քաղաք և այնտեղից դուրս բերեց արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը: Հայկական բանակի թիվը 300 հազար զինվոր էր, սա իրականությանը չհամապատասխանող թվաքանակ է: Հոկտեմբերի 6-ի վաղ առավոտյան սկսվեց Տիգրանակերտի ճակատամարտը: Շրջանցելով Տիգրանի բանակը՝ նա հայոց զորքի թիկունքում կենտրոնացրեց նշանակալի ուժեր, որոնք էլ վճռեցին ճակատամարտի ելքը: Ենթարկվելով երկկողմանի հարձակման և տալով զգալի կորուստներ` հայկական բանակը ստիպված էր նահանջել երկրի խորքը: Հռոմեացիների հաղթանակը որոշեց նաև Տիգրանակերտի ճակատագիրը: Կայազորի հույն վարձկանները, կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից, հոկտեմբերի վերջերին ապստամբեցին և քաղաքի դարպասները բացեցին հակառակորդի առջև: Նորակառույց ու հարուստ քաղաքը քարուքանդ եղավ և թալանվեց:

Արածանիի ճակատամարտը

Լուկուլլոսը, ռազմական գործողությունները համարելով ավարտված, բանակը տարավ ձմեռելու Կորդուքի տաք շրջաններ: Օգտվելով դրանից՝ Տիգրան Մեծն անմիջապես օգտագործեց դադարը և սկսեց եռանդուն նախապատրաստվել ապագա ռազմական գործողություններին: Այլևս հույսը կորցնելով, թե Տիգրանը հաշտություն կխնդրի իրենից, Լուկուլլոսը Ք. ա. 68թ. գարնան վերջերին դուրս եկավ Կորդուքից և բռնեց Արտաշատ տանող ճանապարհը: Նա համոզված էր, որ Տիգրանին պարտադրելով նոր ճակատամարտ` գլխովին կոչնչացնի հայկական բանակը և հեշտությամբ կգրավի Արտաշատը: Անսպասելի հարձակումներով հայերը ջլատում էին հռոմեացիների ուժերը: Լուկուլլոսի հյուծված և մարտունակությունը կորցրած բանակը միայն սեպտեմբերի 22-ին հասավ Արածանիի գետանց: Առջևում Հայկական Պար լեռնաշղթան էր, իսկ նրանից քիչ այն կողմ՝ Արտաշատն իր անբավ հարստություններով: Սակայն հռոմեական բանակն այնքան էր ջլատված, և կորուստներն այնքան շատ էին, որ զինվորները հրաժարվում էին շարունակել ռազմերթը դեպի Հայկական Կարթագեն։ Հռոմեական բանակը լիակատար պարտություն կրեց: Արածանիի ճակատամարտը ցույց տվեց Տիգրանի՝ որպես հիանալի ռազմագետի կարողությունները: Անպարտելի համարվող հռոմեական բանակը ծանր պարտություն կրեց, դրան հետևեց նրա խայտառակ փախուստը: Լուկուլլոսն ստիպված էր թողնել Հայաստանի սահմանները: Տիգրան Մեծի հանձնարարությամբ Միհրդատ Եվպատորը հայկական մի զորամասով անցավ Պոնտոս և սկսեց երկրի ազատագրումը: Հռոմեացիների առաջին արշավանքը դեպի Արևելք լիովին ձախողվեց: Լուկուլլոսի պարտության հետևանքով հայկական տերության քաղաքական ու ռազմական հեղինակությունը վերականգնվեց: Ք. ա. 67թ. կեսերին հայկական բանակները ներխուժեցին Կապադովկիա՝ պատրաստվելով վերականգնել հայկական իշխանությունը Սիրիայում և Միջերկրական ծովի ափերին: Հռոմեական սենատն արտակարգ միջոցներ ձեռք առավ: Լուկուլլոսը հեռացվեց գլխավոր հրամանատարի պաշտոնից, հրամանատար նշանակվեց Գնեոս Պոմպեոսը:

Պոմպեոսի արշավանքը Հայաստան

Պոմպեոսը Ք. ա. 66թ. գարնանը, ժամանելով Արևելք, նախապես պարթևների հետ դաշինք կնքեց ընդդեմ Տիգրան Մեծի և Միհրդատ Եվպատորի: Պարթևները սիրով համաձայնեցին, քանզի ցանկանում էին վրեժխնդիր լինել Տիգրանից իրենց ստորացման համար: Նույն տարվա ամռանը Պոմպեոսը պարտության մատնեց Միհրդատ Եվպատորին և գրավեց Պոնտոսը, որով Հայաստանը զրկվեց իր միակ դաշնակցից: Հռոմեական բանակը պատրաստվում էր ներխուժել Հայաստան: Ստեղծված բարդ իրադրությունը Տիգրան II–ից պահանջում էր գործել չափազանց զգույշ և ճշգրիտ: Հայաստանի համար այս ճակատագրական պահին երկրում սկսվեցին ներքին երկպառակություններ: Տիգրան Մեծի դեմ ընդվզեց նրա որդի Տիգրանը: Վերջինս գտնում էր, որ պետք է պատերազմը շարունակել մինչև հաղթական ավարտ: Տիգրան Մեծը ճնշեց ընդդիմադիր հայ ավագանու շահերը ներկայացնող Տիգրան Կրտսերի խռովությունը, որն իրեն հռչակել էր Հայոց թագավոր: Վերջինս հույս ուներ թոռան գահակալությամբ Հայաստանը ծառայեցնել Պոնտոսի քաղաքական շահերին: Ստեղծված իրավիճակում Տիգրան Մեծն ստիպված եղավ զորքը դուրս բերել Կապադովկիայից և վերադառնալ Հայաստան: Տիգրան Կրտսերը փախավ Պարթևստան, որի թագավոր Հրահատ III-ն անմիջապես օգտագործեց պահը և որոշեց օգնել ապստամբ արքայազնին՝ նրան կնության տալով դստերը: Տիգրան Կրտսերը պարթևական բանակով ներխուժեց Հայաստան և պաշարեց Արտաշատը: Սակայն հայկական բանակը հակահարված տվեց պարթևներին, որոնք նահանջեցին իրենց երկիր, իսկ Տիգրան Կրտսերը ճողոպրեց Պոնտոս: Կես ճանապարհին լուր ստանալով, որ պապը՝ Միհրդատ Եվպատորը, պարտություն է կրել Պոմպեոսից և փախել Բոսպորի թագավորություն, նա այս անգամ որոշեց դիմել Պոմպեոսի օգնությանը: Պոմպեոսն անմիջապես օգտագործեց բախտախնդիր արքայազնին՝ փորձելով ազդել Տիգրան Մեծի քաղաքականության վրա: Ք. ա. 66թ. ամռան վերջերին Տիգրան Կրտսերի ուղեկցությամբ Պոմպեոսի գլխավորած հռոմեական բանակը ներխուժեց Հայաստան: Տիգրան Մեծի դիրքերը բավականին թուլացել էին: Հաջողության հասնելու հույսերը փոքր էին, ուստի ավելի խոհեմ կլիներ Հայաստանին ձեռնտու պայմաններով հաշտվել Հռոմի հետ և հենց նրա օգնությամբ էլ պայքարել մյուս երկուսի դեմ: Հակառակ դեպքում Հայաստանը կարող էր կորցնել իր անկախությունը: Ուստի անհրաժեշտ էր զիջումների դիմել` գլխավորը՝ անկախությունը, պահպանելու համար: Պոմպեոսը Ք. ա. 66թ․սկսվեցին հայ-հռոմեական հաշտության բանակցությունները: Այն, ինչին ձգտում էր Հռոմը, ստանում էր առանց ռազմական գործողությունների և զոհերի:

Արտաշատի հաշտության պայմանագիրը

Ք. ա. 66թ. սեպտեմբերին Արտաշատում կնքվեց հայ-հռոմեական պայմանագիրը: Ըստ պայմանագրի՝ Հայաստանը հօգուտ Հռոմեական հանրապետության հրաժարվում էր Միջերկրական ծովի ափերից: Սակայն Հայոց տերությունը պահպանում էր իր միջուկը կազմող Մեծ Հայքի տարածքը: Ծոփքն անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում առանձին պետություն, այստեղ թագավոր էր հաստատվում Տիգրան Կրտսերը՝ պայմանով, որ Տիգրան II-ի մահից հետո Մեծ Հայքն ու Ծոփքը դարձյալ միավորվելու էին մեկ պետության մեջ՝ Տիգրան Կրտսերի գահակալության ներքո: Հայաստանը Հռոմին պետք է վճարեր 6 հազար տաղանդ ռազմատուգանք: Հայաստանը հայտարարվում էր «հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից»: Հայաստանը պահպանեց իր անկախությունը:

Ընդհանրացնելով էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի մասին պատկերացումները, նրանց միջև եղած կապը բացահայտող փորձնական արդյունքները, Ջեյմս Մաքսվելը տվեց էլեկտրակամագնիսական մակածման օրենքի մաթեմատիկական նկարագիրը՝ ստեղծեց էլեկտրամագնիսական դաշտի տեսությունը: 

Շարունակել կարդալ “Էլեկրամագնիսական դաշտ: էլեկտրամագնիսական ալիքներ: Ռադիո և հեռուստատեսություն: Ռադիոտեղորոշում:” →

«Ես և նա» Նար-Դոս

Հուսալքությունից հետո հանձնվել, տրվել խմիչքին, թե՞ պայքարել․․․ Ի՞նչ կանեիր դու եթե լինեիր հերոսի փոխարեն, եթե քեզ մի ամբողջ աշխարհ նվիրեին, հետո մի ակնթարթում այն քեզաից վերցնեն, կհանձվեիր, թե՞ կպայքարեիր։
«Ես և նա» ստեղծագործությունը կազմված է երկու հատվածից, որոնցից մեկը՝ «ես»-ը չի կարողանում պայքարել, տրվում է խմիչքին, դառնում է թափառական, ողորմելի անձնավորություն, որին նայելուց ուրախ կլինես, որ ժամանակին հեռացել ես և կյանքդ չես շարունակել անվճռական մարդու հետ։ Իսկ ի՞նչ արեց «նա»-ն։ «Նա»-ն պայքարեց, ձգտեց դառնալ լավագույնը, որպիսի նրան տեսնելուց իրեն «աշխարհ նվիրողը» փոշմանի, որ թերագնահատել է նրան, գերադասել է հարստությունը և կողքին չի մնացել ու օգնել ավելիին հասնել։
«Ես և նա» ստեղծագործությամբ Նար-Դոսը ցանկանում է սովորեցնել և ցույց տալ, որ մարդիկ սիրում են և գնահատում են պայքարող մարդկանց, այլ ոչ հանձնվողներին։

Ֆեմինիզմի բուն նպատակն է ստեղծել հավասար իրավունքներ կանանց և տղամարդկանց համար՝ բոլոր ոլորտներում։ Ֆեմինիզմ բառը առաջացել է լատիներեն femina(կին) բառից և առաջին անգամ կիրառվել է Ֆրանսիայում։ Հաճախ մարդիկ սխալվում են, ասելով, որ ֆեմինիստնեը ատում են տղամարդկանց և պաշտպանում են միայն կանանց, բայց դա բոլորովին այդպես չէ։ Ֆեմինիստների նպատակը բոլոր սեռերի միջև հավասարության ապահովումն է։ Ըստ ֆեմինիզմի՝ աղջիկներըը նույնչափ իրավունք ունեն անել այն, ինչի իրավունքը նաև տղամարդիկ ունեն։

Կան մարդիկ, ովքեր ֆեմինիստներին ասում են, եթե կողմ եք նրան, որ կանայք և տղամարդիկ հավասար են, ապա գնացե՛ք և զբաղվե՛ք շինարարությամբ կամ սկսե՛ք երթուղային տրանսպորտ վարել։ Տղամարդիկ ի ծնե լինում են կենսաբանորեն ավելի ուժեղ և հաղթանդամ, դրա պատճառով սկսել են աշխատանքի բաժանում անել երկու սեռերի միջև և արդյունքում տղամարդկանց բաժին է ընկել զբաղվել ավելի ուժային գործերով։ Ըստ ֆեմինիզմի, յուրաքանչյուր անձ ինքն է ընտրում իրեն և իր նախասիրություններին համապատասխան մասնագիտություն։

15 զարգացած երկրներում անցկացվել են հարցումներ ֆեմինիզմի հետ կապված, և արդյունքում պարզվել է, որ կանանց շրջանում իրենց ֆեմինիստ են համարում Շվեդիայում, իսկ ամենաքիչը Հարավային Կորեայում։ Տղամարդկանց շրջանում իրենց ֆեմնիստ համարողները գերակշռել են Իտալիայում, իսկ ամենաքիշ տղա ֆեմինիսի կողմնակիցները եղել են Հարավային Կորեայում և Հարավային Կորեայում։

Կանայք համառ պայքարի շնորհիվ ձեռք են բերել մի շարք իրավունքներ՝

1. Կանայք կարող են հագնել այն, ինչ ուզում են։
2. Կանայք իրավունք ունեն աշխատելու։
3. Կանայք կարող են ստանալ նույնչափ աշխատավարձ, որքան տղամարդիկ։
4. Կանայք իրավունք ունեն մասնակցել ընտրություններին;
5. Կանայք կարող են ստանալ ուսում։
6. Կանայք կարող են որոշել՝ կազմել ընտանիք, թե ոչ։
7. Կանայք կարող են ստեղծել գրական և մշակութային արժեքներ։

Շատ աստղեր հայտնել են իրենց կարծիքը ֆեմինիզմի հետ կապված։ Արիանա Գրանդեն ասել է․ «Անհավատալի երկակի ստանդարտները, որոնց բախվում ենք մենք՝ կանայք, ամեն օր, արդյունաբերության և աշխարհում, դա ցնցող է»։ Էմմա Վաթսոնն ասել է․«Շատերը հաճախ շփոթում են կանանց և տղամարդկանց իրավունքների հավասարության պահանջը՝ տղամարդկանց հանդեպ ատելության հետ։ Դրան պետք է վերջ դրվի»։ Իան Սոմերհալդերն ասել է․«Ֆեմինիզմը վերաբերվում է ոչ թե որոշելուն, թե ինչպես ապրել կամ հասարակության ինչ-որ դերակատարությանը համապատասխանելը, այլ ավելի շուտ՝ ինքնադրսևորվելու և ազատ կամք ունենալու մասին է՝ անկախ սեռից»։

• 

• 

• 

• 

Օգտագործված աղբյուրներ՝ ինստագրամյան ֆեմինիստական էջեր և ամերիկյան կայքեր։